Saga - 1982, Blaðsíða 90

88
HELGI ÞORLÁKSSON
Hafa sumir trúmenn og kirkjuvinir vafalaust viljað efla kirkjur á
13. öld, hvað sem leið staðamálum. Hið almenna mun þó hafa
verið að tekjur kirkna hafi ekki aukist mikið á 13. öld, a.m.k.
ekki borið saman við 14. öld. Hér má enn taka dæmi af kirkjunni
á ábýlisjörð Brodda, Hofi á Höfðaströnd; árið 1394 hafði lausafé
hennar aukist um 2/3 frá [1318], hálft í hvoru, vöru og kvikfé.
Litlar líkur eru hins vegar til að henni hafi bæst umtalsverðir
tekjustofnar á bilinu um 1180-1300 og mun þetta hafa gilt um
skagfirskar kirkjur almennt.70 (Sjá um gjafir athugasemd bls. 113).
Gunnar Karlsson telur stórbændur hafi tekið við einhverju af
hlutverki höfðingja heima í héraði þegar þeim síðarnefndu dvald-
ist á ferðum utan héraðs, í herferðum eða ferðum á konungsfund.
Venjan mun þó hafa verið sú að höfðingjar (stórgoðar) hefðu for-
ystumenn stórbænda með sér í herferðum en settu einhverja fyrir
sig til héraðsstjórnar þegar þeir fóru utan. Um þetta eru allmörg
dæmi úr Skagafirði (Snorri, Þórarinn Jónsson, Sighvatur, Eyjólf-
ur ofsi, Oddur). Helstu forystumenn bænda þar árið 1255, Broddi
og Ásbjörn Illugason í Viðvík, eru dæmi um stórbændur sem
sinntu mjög hernaði og herferðum með stórgoðum og urðu að
leggja í mikinn kostnað af þeim sökum. Hætt er við að tekjur af
kirkjufé hafi ekki dugað langt til að mæta þessum kostnaði mestu
ófriðarárin. Hinir friðsamari fyrirliðar úr röðum stórbænda flýðu
stundum héraðið vegna ófriðar, a.m.k. Hallur í Glaumbæ og Páll
á Stað (bróðir Brands) veturinn 1254-55 og uku varla auð og ítök
á meðan.71
Aðstæður í Eyjafirði voru ekki þær sömu sem í Skagafirði og er
ekki getið neinna eyfirskra sauðatolla eða - kvaða. Báðir aðalfor-
ystumenn bænda, Þorvarður í Saurbæ og Hallur á Möðruvöllum í
Eyjafirði, urðu að leggja fram sinn skerf til herferða höfðingja og
Hallur flúði um skeið héraðið, trúlega sökum ófriðar.72
Víst er að ýmsir forystumenn stórbænda i Eyjafirði hafa lítt eða
ekki stuðst við kirkjutekjur. Ekki mun alkirkja hafa verið á Auð-
brekku en þar bjó Kálfur Guttormsson og var mjög virtur. Á Hól-
um bjó Þorgils Hólasveinn, greinilega áhrifamikill en Hólakirkja
var ekki auðug og ekki heldur kirkjan í Lögmannshlíð en þar á bæ