Saga - 1982, Qupperneq 95

STÉTTIR, AUÐUR OG VÖLD
93
III.2. Öndverðar skoðanir
I grein minni frá 1979 gerði ég ráð fyrir allmiklum jöfnuði milli
goða og stórbænda á 12. öld en taldi að þetta hefði breyst um og
UPP úr 1180-1200 þegar sex goðaættir náðu öllum goðorðum í
krafti auðs og aðstöðu (einkum vegna varðveislu staða) svo og
Vegna samheldni og mægða. Ég taldi að stórbændur hefðu orðið
^llósjálfstæðir gagnvart stórgoðum frá um 1200 en breyting orðið
a um 1250 þegar stórgoðaættir áttu að ýmsu leyti mótdrægt og
skorti forystu.
Gunnar Karlsson er á öndverðum meiði eins og áður getur.
^ann telur að stórbændur hafi stöðugt orðið sjálfstæðari
Sugnvart goðum í krafti kirkjutekna og hafi eflt völd sín jafnt og
Þúd. ekki síst á f.hl. 13. aldar og þá á kostnað hrörnandi valds
Soðætta sem hafi átt við fjárskort að stríða.
Gagnlegt er vegna skýringar minnar að athuga gang goðorðs-
mala í Eyjafirði; þar voru sex goðar um 1185. Á fáum árum efld-
lst Guðmundur dýri til mikilla valda og afnam sóknarþing í Eyja-
firði um 1190. Sighvatur Sturluson náði svo völdum í Eyjafirði
efiir 1217 þótt margir stórbændur ýfðust við honum. „Þótti þeim
hann eiga þar hvorki í heraði erfðir né óðul“. Um 1225 hafði
S'ghvatur öll goðavöld í héraðinu í sínum höndum.82
Hvers vegna tókst Þorvarði Þórarinssyni miklu miður en
^'ghvati þegar hann reyndi síðar að ná völdum í Eyjafirði? Eftir
Í256 þóttist hann hafa heimildir til goðorða, vart ótraustari en
^'ghvatur áður, en varð ekkert ágengt.
. Aðstæður höfðu um 1250 mjög breyst frá því sem var um 1200.
^ s-hl. 12. aldar verður meiri háttar breyting á eign og meðferð
8°ðorða og ættirnar sex sem ná öllum goðorðum mægjast mjög
Ulr'byrðis. Sökum ættgöfgi og valda verða þær hátt yfir stór-
mndur hafnar, setja niður deilur með samningum eða yfirgangi
Þannig að vorþing leggjast af og er þetta alkunnugt.
OlafUr Lárusson hefur gert glögga grein fyrir því að ættgöfgi
afi verið ein styrkasta stoð goðavalds og ritar um ástand mála
og upp úr 1200: „Bilið milli goða og þingmanna víkkaði,
'"gmennirnir urðu frekar en áður undirmenn goðanna.“ Fried-