Saga - 1982, Blaðsíða 97

STÉTTIR, AUÐUR OG VÖLD
95
Vegar er um að ræða sex goða sem áttu með sér vorþing um 1185
°g hins vegar einn goða sem virðist hafa haft öll ráð í hendi sér um
1225. Ég get ekki skilið annað en stórbændaveldi hafi þrifist betur
1 Eyjafirði um 1185 en um 1225.
Hér má taka nokkur dæmi um það að munur stórbænda og
goða hafi ekki verið ýkja mikill á 12. öld. í Dölum urðu stór-
hændurnir Þórður Gilsson og Þorgils Oddason goðar og mun
^órður hafa átt þing með bændum á Þórsnesi, hinn í Þorskafirði.
^lögur bóndi á Mýrum og bændur í Keldudal og á Hrauni fóru
með goðorð í Dýrafirði ásamt Seldælum og réðu ráðum með
hændum á Dýrafjarðarþingi um 1185. Þá voru goðarnir sex í
Eyjafirði og þing átt að Vöðlum. Af ýmsum ástæðum er eðlilegt
að líta svo á að eyfirskir stórbændur hafi á s.hl. 12. aldar fengið
hlutdeild í goðorðum með hinum fornu goðaættum.87
Bilið milli goða og forystumanna bænda var þannig ekki breitt
a 12. öld. Þessir forkólfar bænda höfðu hlotið viðurkenningu
g°ða og voru eins konar ,,lágaðall“ milli óbreyttra bænda og
Soða. Viðurkenning goðanna var nánast alltaf fólgin í mægðum
eða nánum tengdum, þeir reyndu að gera þessa stórbændur háða
Ser eða kúguðu þá ella ef þeir gátu og eru nokkur skýr dæmi um
hetta í Sturlusögu o.v.
Gunnar Karlsson telur í grein sinni 1980 að hinir ráðríku stór-
hændur á 12. öld hafi i raun verið kirkjubændur og þeirra hafi
ekki tekið að gæta fyrr en áratugir hafi verið liðnir frá lögtöku
tíundar. Þetta á augljóslega ekki við um Þórð Gilsson sem talinn
Var með höfðingjum um 1118 og bjó á kirkjujörð þar sem kirkjan
Var ekki auðug, átti aðeins tiu hundruð í landi.88 Þorgils Oddason
hefur ekki heldur komist til valda með tilstyrk tíundar. Þeir minna
a Kálf Guttormsson, munurinn sá að þeir urðu goðar en hann
ekki. Ráðríkir stórbændur sem samherjar eða andstæðingar goða
hafa auðvitað verið til allt frá stofnun allsherjarríkis á 10. öld.
III.3. Valgoða
Hvað olli þvi að stórbændur nyrðra stóðu uppi í hárinu á stór-
S°ðunum Þorvarði og Þorgilsi og af hverju áttu goðarnir svo mik-