Saga - 1982, Page 98

96
HELGIÞORLÁKSSON
ið undir bændunum í viðleitni sinni að ná héraðsvöldum? Ég hef
hafnað þeim skýringarkosti að auður bænda og fjárskortur goða
hafi valdið mestu um en benti á að stórgoðaættir hefðu átt i vök
að verjast. Jafnframt benti ég á í grein minni frá 1979 að réttur sá
sem bændur kölluðu sér um 1250 til að samþykkja goða formlega
(,,kjósa“ þá) hefði átt stoð í gömlum, pólitiskum hugmyndum og
réttarvenjum. Gunnar Karlsson telur hins vegar að þetta formlega
samþykki bænda hafi verið nýjung um miðja 13. öld, vitni um
áhrif nýrrar stéttar auðugra stórbænda á auðugum kirkjustöðum.
Friedrich Boden hélt því og fram á sínum tíma að um nýjung hafi
verið að ræða.89
Þegar Kolbeinn ungi féll frá árið 1245 ,,kusu“ bændur frænda
hans Brand til goða á fjölmennum fundi í Skagafirði. Engar líkur
eru til að Brandur hafi átt við fjárskort að stríða en hins vegar er
sú skoðun Gunnars og Bodens, að hér hafi borið nýtt við, vel
skiljanleg sé þess gætt að kosning Brands er fyrsta kunna dæmið
um að leitað hafi verið samþykkis bænda við val goða. í þjóðveld-
islögunum er þó gert ráð fyrir að upp kynni að koma sú staða að
goði fyrirgerði rétti sínum til goðorðs og töldust þá þingmenn
hans eiga goðorðið og skyldu hluta með sér. Goðavaldið var því
talið „opinbert vald“. í eftirfarandi virðist átt við goða sem ekki
átti uppkominn son en ,,þeir“ á við þingmenn goðans:
Nú andast goði fyrir einmánað, þá skulu þeir hluta og hafa
fund að hver með skal fara goðorðið...
Er þess að minnast að Kolbeinn átti ekki son og höfðu bændur því
rétt skv. lögum til að ákveða meðferð goðorða á fundi. Ekki
komu fleiri til greina í goðastarfið en Brandur árið 1245, að því er
virðist, og kom ekki til þess að draga þyrfti um (hluta) hver með
skyldi fara.90
Hvergi mun segja í þjóðveldislögum að bændur skyldu ætíð
samþykkja val goða en líkur eru fyrir að svo hafi þó oftast verið
skv. fornum, germönskum sið og skulu rök fyrir þessu rakin.
Konrad Maurer og Ólafur Lárusson hafa rökstutt að goðastarf-
ið íslenska sé af sömu rót runnið og starf héraðs- eða fylkiskon-