Saga - 1982, Síða 119

ÞORLÁKSSKRIFTIR OG HJÚSKAPUR
117
> skriftaboðunum þar sem jafnrétti virðist vera með körlum og
konum.4
Ákvæðum skriftaboðanna virðist þannig einkum beint til karla
sem ekki vilja hlíta boðum og bönnum kirkjunnar um einkvænis-
hjúskap, helgi hátíðisdaga og blóðskömm.
Það er lán að enn eru varðveitt nokkur bréf frá Niðaróserki-
biskupum til Þorláks biskups, þ.e. bréf frá síðari hluta 12. aldar.
Áður en vikið verður að efni þeirra er rétt að benda á að margur
vandi er uppi varðandi þessi bréf og geymd þeirra. Þau eru t.d.
aðeins varðveitt í einu handriti frá því seint á 15. öld. Þau eru á ís-
lensku og á heldur fornlegu máli en þó hlýtur hér að vera um þýð-
>ngu úr latínu að ræða. Útgáfa bréfanna og tímasetning í íslenzku
fornbréfasafni er ekki heldur alveg hafin yfir efa.5
í þessu bréfasafni er einkum fjallað um þrenns konar efni, lög-
fraeðileg og ögunarbundin. í fyrsta lagi er þar fjallað um konur og
hjúskap, í öðru lagi um veraldlega hegðan vígðra manna og í
þriðja lagi um kirkjufrið. Erkibiskuparnir sem sent hafa bréfin til
íslands voru Eysteinn Erlendsson og Eiríkur ívarsson, ,,hinn
blindi“, sem ef til vill eru kunnastir sem ákafir andstæðingar
Sverris konungs.6
Úpphaf bréfasafnsins í handritinu er mikilvægur texti um hjú-
s^aP, samkvæmt lögum og boðum kirkjunnar, frá Eiríki erki-
biskupi til m.a. Þorláks biskups. Texti þessa bréfs hefur verið
fímasettur til ársins 1189.7 Á eftir honum kemur röð erkibisk-
upsbréfa til íslands m.a. um hjúskaparmál. Þau bréf hljóta þó að
teljast síðri í lögfræðilegu tilliti en fyrstnefnda bréfið, þótt þau
kunni sum að vera eldri en það og ekki síður mikilvæg í sögulegu
lilliti. Bréf þessi eru skrifuð bæði til veraldlegra höfðingja ís-
lenskra og biskupanna. í þeim má m.a. finna ákafar áminningar
Urr> hreinlífi í hjúskaparmálum. íslenskir höfðingjar eru þar taldir
lifa búfjárlífi með því að hafa fjölda hjákvenna.
Áf frásagnaheimildum, bæði Þorláks sögu og ýmsum sögum í
Sturlungasögusafninu,8 er unnt að fá gleggri mynd af ástandi
þjúskaparmála á íslandi í lok 12. aldar. Það kemur skýrt fram að
'slenskir höfðingjar hafa átt fjölda hjákvenna. Það var um þessar