Saga - 1982, Blaðsíða 303

RITFREGNIR
301
liggur fyrir af skyldum viðfangsefnum óunnum og væri ánægjulegt ef
árangur eyðibýlarannsóknanna skilaði sér í auknum rannsóknum á
íslenskri hagsögu siðmiðalda.
Áreiðanlegt er að hér á landi er verulegur áhugi á því að efla
byggðasögu og því gagnlegt ef hinn islenski hluti rannsóknarverksins
birtist í einhverju formi á næstu árum. Það er einnig efni til athugunar
hvort háskólinn geti ekki beint ritsmiðum nemenda inn á brautir sem geti
leitt til útgáfu yfirlitsrita um kjarnaefni islenskrar sögu, en þau má gefa út
á víðlesnum tungum og koma íslendingum í tengsl við umræðuna eins og
hún er á hverjum tíma.
IV.
í upphafi var rannsóknarsviðið hugsað allþröngt og hugmyndin að fást
við eyðingu byggðar á siðmiðöldum. En það breyttist skjótt í meðförum
og varð að víðtækri athugun á byggðasögu síðmiðalda þar sem beitt var
hagsögulegum og félagssögulegum aðferðum auk þess sem fjölmargar
hjálpargreinar voru kallaðar til aðstoðar. Rannsóknirnar eru
feiknamerkileg tilraun til þess að gera grein fyrir heildarferli
byggðaþróunar á stóru landsvæði án þess að landamæri eða landamerki
ráði nokkru um niðurstöður. Oftast áður hafði breyting í búsetu verið
skýrð með rökum sem áttu stoð í staðbundnum veruleik, aðgerðum
ákveðinna fursta oþh. Nú gafst kostur á að bera saman niðurstöður
sambærilegra rannsókna sem taka til víðfeðms heimshluta.
Niðurstöður rannsóknanna eru þessi bók sem hér hefur verið sagt frá
og verður fátt tíundað af þeim í stuttum þætti. Ljóst er að tímabilið fram
til um 1500 hefur verið tími fólksfækkunar og byggðareyðingar.
Undantekningar frá þessu eru fiskveiðisvæði og austasti hluti rann-
sóknarsvæðisins. Fiskveiðar og verslun i kjölfar þeirra valda veru-
legri þenslu á útvegssvæðum bæði hér á landi og í Noregi. Á 16. öld
snýst dæmið hins vegar við og fólki fjölgar nokkuð ört en þó tiltölulega
hægar hér á landi en í Noregi. Koma til skjalanna helstu staðbundin atriði
eins og eldgos en af óstaðbundnum áhrifum eru sjúkdómar eða plágur
áhrifamestar. Hafa menn löngum talið pláguna svarta dauða versta en nú
virðist sem fleiri sjúkdómar hafi haft svipuð áhrif en það er alkunna af
'slenskum dæmum svo sem mannfall af völdum bólusóttar. Þegar
könnuð er eyðing byggðar virðist harla oft sem margir eða flestir þættir
v'nni saman, félagslegir, landfræðilegir og efnahagslegir. Eyðibýli er oft
úr alfaraleið, uppi til fjalla, smátt í sniðum og því sameinast ókostir
búskaparháttanna um að koma því úr byggð.