Saga - 1994, Blaðsíða 313

RITFREGNIR
311
um minjastað þar sem oft gætir mjög flókinnar sögu upphleðslu og umróts.
Þessar takmarkanir á heimildaefninu, sem ættu að hvetja til varfærni í álykt-
unum, eru ekki mikið ræddar í þessu riti. Því fer hið „þverfaglega" í rann-
sókninni að miklu leyti fyrir ofan garð og neðan.
Sundurgreining höfundar í bæi og sel er heldur ekki vandkvæðalaus þegar
iitið er til byggðasögunnar sjálfrar. Vitað er að bæir gátu orðið að seljum og sel
að bæjum. Þessi víxl bæjar og sels endurspegla sveiflur í búsetusögu landsins
°g vitanlega mætti telja þar með beitarhús, stekki, heytóftir og fleira. Þetta
kemur fram að nokkru í töfluframsetningu höfundar um Skagafjarðardali
(bls. 112-13 og 166-70), en samt er höfundur stöðugt að basla við það á hæpn-
um forsendum að greina „bæi" frá öllum öðrum mannvistarleifum. Þessar sund-
urgreiningaraðferðir höfundar eru ófullnægjandi og vitna um skilningsleysi á
heimildum þeim sem liggja til byggðasögu landsins, hvort sem það eru rústir
eðarit.
A tímum alls kyns heimsendisspádóma áhugahópa um umhverfismál þar
sem heimsslit blasa við sem óhjákvæmileg niðurstaða náttúrufræðilegrar nauð-
byggju, gera margir loftslag og loftslagsbreytingar að umtalsefni. Það þykir
vænlegt til að ljá ýmsum rannsóknum hávísindalegan blæ og til að seilast í
fjárúthlutanir úr vísindasjóðum austanhafs og vestan. Höfundur lætur slíkt
ekki verða sér að fótakefli og á hrós skilið fyrir það.
I þessu riti er líklega mestur fengur í þeim uppmælingum minjastaða, rústa
°S byggðaleifa sem höfundur birtir, þrátt fyrir að erfitt sé að finna sumt af því
eftir kortunum eins og fyrr segir. Einkum eru þessar uppmælingar úr Beru-
firði og Skagafjarðardölum. Það er t.d. trúa undirritaðs að þegar fram líða stund-
Ir verði einhver feginn uppmælingu höfundar frá því í ágúst 1983 á Hraun-
þúfuklaustri í Vesturdal, þar sem dr. Selma heitin Jónsdóttir hafði sérstakan
áhuga á að gerð yrði vönduð og ýtarleg fornleifarannsókn. Hraunþúfuklaustur
Var hins vegar grafið út af glaðværum kunningjahópi (sjá Lesbók Morgnn-
blaðsins 11. júní 1988) líkt og sums staðar var í tísku hjá heldri mönnum í ár-
^aga fornleifafræðinnar svo sem hálfri annarri öld fyrr.
Eins og fyrr er getið vekja titill ritsins og samantekt í upphafi talsverð fyr-
■rheit. Þegar lesið heíur verið til enda verður þó ekki annað séð en höfundur
,ofi þar dálítið upp í ermina á sér. Ritið rís varla undir því að heita þverfagleg
rannsókn á eyðingu bæja á íslandi á miðöldum og síðar, og getur heldur ekki
falist gefa yfirlit sem gagn er að um íslenskt búsetumynstur. Á ritinu er raun-
ar lítið að græða fyrir utan ágætar athuganir á einstökum minjastöðum og upp-
mælingu þeirra. Flest annað hefur verið sagt áður, oft miklu skýrar en höfundi
^ekst að setja það fram hér. Þrátt fyrir að höfundur hafi gert sér far um að
yuna sér margt af því sem áður hefur verið skrifað um viðfangsefnið tekst
urtum ekki í þessu riti að varpa á það nýju ljósi.
Sveinbjörn Rafnsson