Saga - 1995, Síða 98

96
JÓN HJALTASON
voru þvert á móti burðarásar útgerðarinnar og lengi einu útgerðar-
menn héraðsins. Og þrátt fyrir að þeir væru bændur hugsuðu þeir
ekki í neitt minni kvörðum en útgerðarmenn fyrir vestan. Um 1860
voru þilskip við Eyjafjörð orðin fleiri en í sjálfri ísafjarðarsýslu - en
það var ekki vegna frumkvæðis kaupstaðarbúa heldur voru það hin-
ir eyfirsku bændur er réðu ferðinni. Ekki eitt einasta þilskip var í
eigu íbúa á Akureyri. Þessi skipan mála hélst lítt breytt þar til
fyrsta sfldaræðið byrjaði við fjörðinn upp úr 1880. Þá fyrst byrjuðu
Akureyringar að sinna útgerðarmálum svo einhverju næmi.
Hvað sem má segja um aðra landshluta þá er bersýnilegt að vistar-
bandið var lengst af 19. öld eyfirskum útgerðarmönnum enginn fjöt-
ur um fót. Útgerðin var stunduð af bændum og vinnufólki þeirra en
ekki kaupstaðarbúum og fjölgun tómthúsmanna á Akureyri hafði
engin áhrif á eflingu útgerðar í þeim bæ.
Það vekur einnig athygli við útgerðarsögu Eyfirðinga (fyrir utan
þá staðreynd að það voru bændur er fóru þar í fararbroddi) hversu
einhæfur afli eyfirska flotans var. Öll þilskipin voru gerð út á há-
karl sem þýddi að drýgstan hluta ársins stóðu þau á þurru landi.
Útflutningur sjávarafurða úr firðinum var að heita má einvörðungu
lýsi. Það fór þó vitaskuld ekkert hjá því að menn þekktu þorsk, ýsu
og sfld. En þetta var í augum Eyfirðinga soðning og beita en ekki
útflutningsvara. Eyfirðinga vantaði þó ekki hvatningu til að skapa
sér tekjur úr þessu sjávarfangi. Strax um aldamótin hafði Magnúsi
Stephensen dómstjóra orðið tíðrætt um sfldveiði á Eyjafirði og það
mikla gagn sem landsmenn gætu haft af þessum fiski „sem veröld-
in er svo sólgin í og lætur vit sitt fyrir" skrifaði hann í eftirmælum
18. aldar. Magnúsi blæddi í augum framtaksleysi kaupmanna, að
enginn skyldi telja það ómaksins vert
að hafa til vodir, salt og tunnur, til dæmis: á mínum Eyja-
firdi, til ad hirda þann mikla feng, er í sfldarhlaupum gengur
þeim sjálfbodinn í greipar upp í landsteinum, nógur til ad
ferma fleiri enn 1 kaupfar og nógur, máské einsamall, til ad
audga á stuttum tíma álitlega þann, er svo vildi hagnýta sér
og blómga minn Eyjafjörd.
Mörgum áratugum síðar, þegar prentöld rann upp á Akureyri (1853),
voru eyfirskir útgerðarmenn enn við sama heygarðshomið. Ritstjór-
ar Akureyrarblaðanna tóku þá upp þráðinn þar sem Magnús dóm-
stjóri hafði sleppt honum og hvöttu sjómenn óspart til að hefja veið-
ar á sfld og þorski til útflutnings. En ekkert gerðist. Hvers vegna?
Nýbylgjusagnfræðingar kenna væntanlega um ómennsku Eyfirð-