Saga - 1995, Blaðsíða 100

98
JÓN HJALTASON
engan áhuga á útgerð yfirleitt. Þeim þótti gott að fá lýsið en annað
sjávarfang var hreinlega ekki á korti hjá þeim.
Þessi staðreynd er athyglisverð í ljósi millifærslukenningarinnnar
er hljóðar eitthvað á þessa leið: Það var á dögum einokunarverslun-
arinnar að Islandskaupmenn seldu fisk með hagnaði en landbúnað-
arvörur með tapi. Tekjur af fisksölunni fóru því meira og minna til
að dekka tapið af landbúnaðarvörunni og halda uppi verði á henni. I
framhaldinu hljótum við að spyrja: Hvað breyttist eftir 1786 (og þó
enn frekar eftir 1850) þannig að danskir kaupmenn á Akureyri gátu
farið að lifa nær eingöngu á höndlun með landbúnaðarvörur?
A 19. öld hirtu danskir kaupmenn á Akureyri ekkert um að efla
fiskveiðar landsmanna (ef undan eru skildar hákarlaveiðar). Þeim
stóð alveg á sama um þær. Auðvitað hefðu Eyfirðingar samt sem áður
getað hafið upp á eigin spýtur umfangsmiklar sfld- og þorskveiðar
til útflutnings - en er sanngjamt að ætlast til slíkra umsvifa þegar
þeir sem áttu millilandaskipin og stjómuðu versluninni við útlönd
sýndu þeim engan áhuga?
Auðvitað hlýtur svarið að verða blákalt nei.
Niðurstaða
Á 19. öld áttu Eyfirðingar kost á að bæta afkomu sína verulega með
því að efla sjávarútveg. Lengst af öldinni höfðu þeir þó ekki hendur
á nema rétt stélfjöðmm þessarar gæsar. Þar var ekki um að kenna
vistarbandi, íhaldssemi bændastéttar eða óáran. Höfuðástæða þess
að saltfiskverkun og sfldveiðar hófust ekki að ráði við Eyjafjörð fyrr
en á seinasta fjórðungi 19. aldar var áhugaleysi danskra kaup-
manna um þessa bjargræðisvegi. Þeir áttu skipin, er vom í sigling-
um til og frá íslandi, og réðu hvaða vömr fóm á markað erlendis. Á
meðan þeir höfðu engan áhuga á sjávarafurðum, öðrum en lýsi, og á
meðan enginn þriðji aðili kom til sögunnar, er ekki sanngjamt að kalla
Eyfirðinga dáðlausa íhaldskurfa fyrir að una við óbreytt ástand.
Það þurfti öflug innlend samtök, Gránufélagið, Tryggva Gunnars-
son og norska sjómenn til að hleypa nýju lífi í útgerð Eyfirðinga.
Tryggvi innleiddi saltfiskverkun og Norðmenn sfldveiðar - sem,
furðulegt nokk, danskir verslunarþjónar á Akureyri höfðu stundað á
Pollinum nær alla 19. öld en aðeins til heimabrúks.