Saga - 1995, Blaðsíða 115

HVERJIR VORU TYRKJARÁNSMENN?
113
fiskiskip á Norðursjó.4 Ennfremur er ljóst að mörkin milli opinberra
og einkasjórána urðu oft óskýr í reynd þó að reynt væri að greina á
milli með lögum og reglum.5
Ymislegt varð fil að auka sjórán á evrópskum siglingaleiðum um
og eftir 1600. Þetta var ófriðartími, tímabil átaka í kjölfar siðaskipta
sem náðu hámarki með Þrjátíu ára stríðinu 1618-48, tímaskeið sjálf-
stæðisbatáttu Hollendinga undan yfirráðum Spánverja. Spánn var
enn voldugt ríki en margir reyndu að glefsa í það, fá hlutdeild í
Ameríkusilfrinu og hnekkja einokun þess á sumum verslunarleið-
um. Herflotar ríkjanna voru allajafna litlir og því var gripið til þess
ráðs að gefa út víkingaleyfi handa lysthöfum, stundum nokkuð ótæpi-
lega. Hollendingar gerðu þetta í frelsisstríðinu 1588-1648 (með vopna-
hléi 1609-21) og Englendingar á dögum Elísabetar I og í endumýj-
uðu stríði við Spánverja 1625-30. Spánarveldið sjálft greip til sjórána
í erfiðri glímu við Englendinga og Hollendinga og byggði m.a. upp
mikla sjóræningjamiðstöð í flæmsku borginni Dunkirk.6
Miðjarðarhafið er sérkapítuli í sjóránasögunni og fer ekki að tengj-
ast Atlantshafinu af alvöm fyrr en eftir 1600. Sjórán við Miðjarðar-
hafið vom fjölþætt og þar komu ýmsir þættir við sögu svo sem átök
íslams og kristni sem kristölluðust í fangbrögðum Tyrkjaveldis og
kristnu ríkjanna. Foringjar kristnu þjóðanna vom þó sjaldnast sam-
stiga í þessari baráttu.7
Norður-Afríkumenn gegndu sérstöku hlutverki í samskiptasögu
4 Árið 1625 fór flæmsk-spænski flotinn í Dunkirk fræga herför gegn síldveiði-
flota Hollendinga þar sem hátt í hundrað bátum var sökkt eða þeir teknir.
Þetta afrek þótti kraftaverki líkast og var sungið Te deum í kirkjum Madrid-
borgar og Brussel í þakkarskyni; sigurmedalíur voru slegnar til minningar
um atburðinn. Stradling, R. A., The Armada of Flanders. Spanish Maritime Policy
and European War, 1568-1668. Cambridge 1992,44-45,58.
5 „Rán" er í rauninni rangnefni þegar lögmæt stjómvöld eiga í hlut þar sem
hugtakið rán á jafnan við um ólögmætt athæfi. Á þessu er oftast gerður grein-
armunur í málnotkun siglingaþjóða á þessum tíma, einkaræninginn kallaður
pirate en sá sem hafði opinbert bréf upp á vasann var nefndur privateer eða
corsair. Síðastnefnda hugtakið var ekki síst haft um norður-afrísku ránsmenn-
ina og einnig franska kollega þeirra sem voru einkar margir í lok 17. aldar.
6 Stradling, R. A., The Armada ofFlanders.
7 Þekktasta úttekt á sögu Miðjarðarhafsins er Braudel, Femand, The Mediterranean
and the Mediterranean World in the Age ofPhilip II. Bindi I—II. London 1987. Þetta
er ensk útgáfa franska frumtextans frá 1966 en hann er endurskoðun frumút-
gáfunnar frá 1949.
8-SAGA