Saga - 1995, Side 279

RITFREGNIR
277
helsti hvatinn að ritun bókarinnar, fremur en að höfundur telji sig hafa
miklu við það að bæta sem fyrir er til á prenti um ævi Sveins. Heimilda-
grunnur bókarinnar er að mestu sagnfræðirit og minningabækur, þar á
meðal endurminningar Sveins Björnssonar sjálfs, sem Sigurður Nordal bjó
til prentunar 1957. Þó er í sumum tilvikum vísað í samtímaheimildir,
aðallega blöð. Ókosturinn við samantekt af þessum toga er að höfundurinn
verður óhjákvæmilega mjög háður viðtekinni söguskoðun og túlkun ann-
arra höfunda á viðfangsefninu. Raunar lýsir hann í eftirmála vanþóknun
sinni á kröfunni um „gagnrýnar ævisögur svokallaðar". Slíkt er að vissu
leyti smekksatriði. Hins vegar hefði að ósekju mátt gera tilraun til að draga
skýrar fram samhengið í stjórnmálahugsun fyrsta forsetans, sem vafalítið
var í vissum atriðum á skjön við ríkjandi stjómmálastrauma í landinu um
miðbik aldarinnar. Annars vegar virðist hann í einhverjum atriðum hafa
haft annars konar sýn á alþjóðlegar skuldbindingar Islands en margir
stjómmálamenn, svo sem í tengslum við sambandsslitin við Dani. Hins
vegar hefur hann óefað haft aðrar hugmyndir um hið pólitíska hlutverk
forsetaembættisins en meginþorri stjórnmálamanna.
Persóna Sveins Björnssonar er mestalla bókina undarlega fjarlæg les-
andanum. Persónueinkenni Sveins sjálfs kunna þar að ráða einhverju um.
A köflum virðist þó sem höfundurinn hafi átt bágt með að tengjast við-
fangsefni sínu nánum böndum. Best tekst honum upp í þessum efnum
undir lok bókarinnar, þar sem dregin er upp sannfærandi mynd af ein-
manaleika og einangrun forsetans síðustu æviárin. Faðir Sveins Bjömsson-
ar, Bjöm Jónsson ritstjóri og ráðherra, hefur á hinn bóginn augljóslega
vakið mikinn áhuga höfundar, enda að mörgu leyti litríkari persóna en
sonurinn. Allan fyrri hluta bókarinnar er Björn Jónsson ekkert síður sögu-
hetjan en Sveinn Björnsson.
Þótt bók Gylfa Gröndal um Svein Björnsson sé ekki frumlegt framlag til
íslenskrar stjómmála- eða stjómsýslusögu er hún engu að síður vandað rit,
vel skrifuð og fróðleg. Mikill kostur við bókina er sæmilega kerfisbundin
tilvísun til heimilda og heimildaskrá í lokin (þar sem útgefenda er að vísu
ekki getið). Sem reyndur ævisagnaritari vitnar Gylfi um það í eftirmála
bókarinnar að hæpið getur verið að byggja um of á minningum manna ein-
um saman, því þær geta verið óljósar, stopular eða jafnvel rangar. Því mið-
ur hafa hvorki Birgir Thorlacius né Hannes Jónsson hirt um það í bókum
sínum að geta heimilda með kerfisbundnum hætti. Að geta heimilda er
auðvitað ekki jafn einfalt mál í sjálfsævisögulegum frásögnum eins og í
ritum sem eingöngu byggja á rannsóknum heimilda. Efni beggja bókanna
er hins vegar blanda sjálfsævisögulegra þátta og annars konar fróðleiks
þar sem full ástæða hefði verið til að geta heimilda.
Bók Hannesar Jónssonar er starfssaga fremur en ævisaga. Lítið er fjallað
um persónuhagi höfundarins, en aðaláherslan lögð á störf hans og starfs-