Saga - 1995, Side 291

RITFREGNIR
289
t.d. spyrja hversu mikið fólk trúði því sem átti að vera sannleikur og á hvað
það trúði almennt. Þessi alhæfingastíll stangast á við þær upplýsingar sem
tína má til hér og þar í bókinni og gætu varpað skýrara ljósi á siðferðilegar
spumingar. Það em t.d. konumar og fyrst og fremst ömmumar, eins og
skáldið Vera Tokareva sagði höfundi, sem sjá um framvindu lífsins: upp-
eldið. Það vom ömmumar sem létu skíra bömin í laumi, líka tilvonandi
flokksbrodda, eins og höfundur segir sjálfur á einum stað. Patríarkinn í
Kolomna sagði að trúin hefði alltaf bjargað Rússum. Rússar væm og yrðu
réttrúaðir. Ef ég skil trúarreynslu Guðrúnar Finnbogadóttur rétt þá tumað-
ist hún til „rétttrúnaðar" þegar henni skildist m. a. fyrir framan krossinn að
forsenda upprisunnar er þjáningin. Jesús steig niður til heljar. Hin raun-
vemlega illska er að varpa þjáningunni á aðra. Kærleikurinn fæðist í þján-
ingunni. Það mætti því draga þá ályktun að rússneska þjóðin sé sannarlega
„rétttrúuð" ef viðmiðið er seigla hennar til að bera þjáninguna en jafnframt
trúlaus að hluta ef við hugsum um alla þjáninguna sem varpað var á aðra.
Anastasía Tsvetaja á líklega við þetta þegar hún segir höfundi að hún hafi
verið hamingjusöm þrátt fyrir þjáningima, ekki að hún hafi verið glöð,
heldur að hún hafi tekið því sem henni bar og þannig varðveitt kærleik-
ann. Vera Alexandrovna hefði að mínu mati átt að geta varpað skýrara ljósi
á siðferðilegar vangaveltur sem þessar. Hún er sambland margra „þver-
sagna"; sanntrúuð manneskja, góð við dýr og menn, var m.a. gift kennara í
marxískum fræðum og vann í skjalasafni fangbúðanna í Magadan, þá gift
liðsforingja sem vann fyrir KGB. Hvemig varðveitti hún hið góða í sér? Ég
fæ ekki séð að höfundur taki markvisst á þessum spumingum. Hvort
svarið er til er aftur annað mál.
Þessi fjarlægð milli einstaklinga bókarinnar og þess sem kerfið boðaði
birtist m.a. þegar höfundur segir að ein af kreddunum sem hafi fylgt Rúss-
um sé útlendingahatur. Það er alþekkt staðreynd að m.a. sovéska kerfið
reyndi að innræta þjóðinni hatur á útlendingum. En ef ferðasaga höfundar
er skoðuð mætir henni yfirleitt hjálpsemi. Það er auðvitað ekki hægt að
komast hjá þversögnum þegar lýst er margbrotnum vemleika, en lesandi
getur þó ætlast til að höfundur sé meira vakandi fyrir þeim og fjalli um
þær.
Það er ekki ofsögum sagt að þjáningar íbúa Sovétríkjanna hafa verið
miklar. Um það er fjallað í ýmsu samhengi. Vakin er athygli á því sérkenni-
lega ástandi að nú em að minnst kosti tvö hagkerfi við lýði og grafa hvort
undan öðm. Það dregur þó úr sannferðugleika frásagnar höfundar um
þjáningar í þessu víti, hve lýsingar hennar á því sem hún upplifir sjálf
sem píslir eða erfiðleika em oft á tíðum dramatískar miðað við þær aðstæður
sem hún lendir í. Þegar Guðrún kemur í fyrstu íbúðina sem hún fékk í
Moskvu á öðmm sólarhring dvalar sinnar segir hún m.a. um skápinn þar
mni: „Hann er til þess að hengja sig í ef maður getur ekki dmkkið sig í hel,
19-SAGA