Saga - 1995, Síða 292

290
RITFREGNIR
hugsa ég." (Bls. 18.) Það er ekkert í lýsingunni á íbúðinni eða í raun á því
sem hún hefur lent í sem getur skýrt þetta hugarástand nægilega. Þennan
sama dag segist höfundur trúa öllum Ijótu sögunum, öllu sem sagt var.
„Eg trúði því ekki áður, en nú veit ég að það var allt satt." (Bls. 19.) En hvað
hefur gerst og hvað hefur breyst frá því sem áður var? Í raun gerðist fátt
ægilegt við komu hennar til Rússlands. í raun má segja að flestir hafi verið
hjálpsamir, m.a. löggan sem vakti hana svo hún gæti náð í passann sinn.
Þetta má segja um flestar þær hættulegu aðstæður sem hún lendir í. Og það
verður hálf þversagnarkennt að tala um hvað hún kvíði vodkadrykkju og
smáréttaáti á nóttunni með íbúunum á Arbat, þegar höfundur hefur rétt
áður lýst vítinu Moskvu þar sem enginn hefur til hnífs eða skeiðar nema
glæponar. Það er einnig í fullkominni mótsögn við vítiskvalimar hve oft
henni leiðist. Það verður hjárænulegt að margendurtaka leiðindi sín í þessu
manngerða víti. Einkum og sér í lagi leiðist höfundi í lestum þrátt fyrir að
fátt útskýri hvers vegna, því yfirleitt er mikið að gerast í lestunum.
Eg vil einnig benda á að það er oft erfitt að greina á milli raunveruleika
og sögusagna í frásögn Guðrúnar. Það er ekki eingöngu höfundi að kenna í
lævi blöndnu andrúmslofti Rússlands. Höfundur hefði þó getað dregið úr
þessum vafa með meiri aðgát í framsetningu á „staðreyndum" og tölfræði-
legum upplýsingum, þ.e. staðhæfa minna og geta heimilda eða útskýra full-
yrðingar sínar nánar. „Þess vegna gengu andófsmenn ævinlega með skíða-
húfur á höfðinu."( Bls. 179.) „f Úsbekistan er framleitt ópíum fyrir fimmtíu
miljónir manna sem hafa ánetjast eiturlyfjum eftir hrunið mikla. Sennilega
eru þeir enn fleiri." (Bls. 111.)
„Rússland er bæði dásamlegt og ægilegt, ekki alveg í sömu andrá en
það lætur nærri" (bls. 151), segir höfundur, en sú mynd sem kemst fyrst
og fremst til skila er að þar sé ömurleikinn meiri en á nokkrum öðrum stað
í heiminum. Það er eins og sólin skíni ekki í Rússlandi svo ömurlegt virð-
ist það umhverfi sem manneskjan hrærist í. Söknuður höfundar við að
yfirgefa landið verður því ósannfærandi, jafnvel þó að ég geti skilið tilfinn-
ingu ástar og haturs þegar Rússland er annars vegar.
En hvað einkennir sagnfræði augnabliksins? Er það að taka sér sagnfræð-
ingaleyfi eins og menn taka sér skáldaleyfi? Höfundur er með góðan efni-
við, hún hefur ríkt hugmyndaflug, hæfileika til að segja frá og líklega heil-
mikla þekkingu á því umhverfi sem hún lýsir. Ætti hún þá ekki að geta
brugðið upp leifturmyndum úr lífi fólks? Guðrún ætlar sér þó miklu meira
en að bregða upp mannlífsmyndum, hún túlkar og dæmir og setur hlutina
í samhengi. Það er hins vegar oft langt á milli forsendnanna sem hún gef-
ur sér og fólksins eða atburðarásarinnar sem ætti að varpa ljósi á þær. Höf-
undur ætlar sér of mikið miðað við þann ramma sem hann hefur sett sér.
Hér hefði þurft vandaðri sagnfræðileg vinnubrögð.
Brynja Dís Valsdóttir