Saga - 1999, Blaðsíða 261

RITFREGNIR
259
Þessi lýsing er út af fyrir sig rétt en alls ekki fullnægjandi. Það væri afar
áhugavert rannsóknarefni að fara kerfisbundið yfir þetta mikla verk og
kanna hvað það er sem ratar á blöð sagnaritarans. Eru það frásögur af
daglegu starfi til sjós og lands, atvinnuháttum landsmanna í 165 ár? Nei,
ekki aldeilis. Gísli er upptekinn af athæfi höfðingjanna, einkum væring-
um þeirra og glappaskotum. Hann er duglegur að tína til hvers konar af-
brot og refsingar enda hafa slíkir viðburðir löngum átt greiða leið að hjört-
um manna. En í þessum frásögnum leynist margslungin samfélagsmynd
°g skulu nefnd um það fáein dæmi.
Atakanleg er frásögn Gísla af Guðrúnu vinnukonu í Ljótshólum sem
atti barn með húsbónda sínum árið 1839, ól barnið í fjósbási, „vafði í rýju
°g lét í fatakistu sína" þar sem það fannst látið. Af varð dómsmál og var
konan ýmist dæmd til húðláts eða lífláts á mismunandi dómstigum en
lést úr landfarsótt áður en til fullnustu úrskurðar hæstaréttar kom (bls.
810). Ótalmargar svipaðar frásagnir eru í bókinni og vitna í einfaldleika
S|num um harmsögur liðinna alda. Stundum hefur Gísli lúmskt gaman af
wálum af svipuðum toga eins og þegar rustamenninu Pétri Skúlasyni á
Syðri-Löngumýri var borið það á brýn árið 1836 að hafa svipt sextuga
konu, Ingibjörgu hæversku, meydómnum (bls. 755-56). Tilsvör Ingibjarg-
ar við spurningum sýslumanns um hversu langt Pétur hafi komist eru
með öllu óborganleg og ljóst hvar samúð sögumanns liggur, þótt hann
gæti þess alla jafna prýðilega að taka ekki beina afstöðu til mála. Annað
ðaemi er hýðing Kristínar Árnadóttur á Jóni Þórðarsyni (bls. 718-22). Þar
náði kona, „er börn hafði alið svo mörg í frillulífi að henni var dæmd hýð-
ln& að launa lítilmenni „harðfengilega" refsingu með því að gjalda líku
kkt - og uppskar samúð flestra að launum.
Hrakningasögur eru allmargar í bókinni og sumar víðfrægar. Svo er
hl dæmis um sjóferð Erlendar Guðmundssonar á Holtastöðum við
Owmta mann haustið 1796. Erlendur var við veiðar frá Ásbúðum á
^kaga, hreppti aftakaveður og náði loks landi í Flatey á Skjálfanda á
jórða degi (bls. 386-89). Þetta er æðrulaus frásögn og svipað má segja um
Snjóflóðið sem féll á bæinn í Vatnshlíð í janúar 1756 og varð hjónunum á
*num að aldurtila meðan aðrir björguðust (bls. 225-26). Sams konar
^ðruleysi einkennir frásagnir Gísla af manntjóni af völdum erfiðs árferð-
ls' móðuharðinda og stóru bólu. Þó sá hann þann kost við bóluna „að hún
k>k burt alla menn þá er líkþrársýki var í en þeir voru mjög margir í þann
tíma" (bls. 46).
Kveðskapur er býsna fyrirferðarmikill, einkum er nær dregur samtíma
Sagnaritarans. Sumt eru alþýðuvísur, sem að öllu venjulegu hefðu glatast,
annað er betur þekkt og hefur jafnvel verið prentað áður. Talsvert er eftir
ls a sjálfan og gaman er að lesa orðahnippingar hans og andstæðinga
J°niis í bundnu máli. Þar rann Gísla blóðið til skyldunnar sem föður
°nráðs málfræðings, eins af útgefendunum. Gísli var ánægður með eig-