Morgunblaðið - 15.12.2009, Blaðsíða 22

22 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. DESEMBER 2009
MARGAR mik-
ilvægar tillögur eru í
nýju frumvarpi til
breytinga á lögum um
stjórn fiskveiða. Sum-
ar þeirra eru mjög að-
kallandi en ljóst að á
hverjum tíma þarf
stöðugt að endurskoða
lög og reglur sem í
gildi eru um veiðar
fiskiskipa við Ísland.
Það verður aldrei
fundin hin endanlega lausn í þeim
efnum því aðstæður breytast stöð-
ugt og kyrrstaða óhugsandi. Á
sama hátt verður á hverjum tíma að
gera kröfur um ákveðið réttlæti í
fiskveiðistjórnunarkerfinu. Að und-
anförnu hefur borið á gagnrýni frá
útgerðarmönnum, ekki síst þeim
sem ráðið hafa mestu af aflamarki í
skötusel og samtökum atvinnulífs-
ins vegna tillagna um breytt fyr-
irkomulags veiða. Ýmsir aðrir hafa
þó stutt þetta eindregið. Hér þarf
að hafa í huga að verið er að bregð-
ast við miklum breytingum sem
orðið hafa á útbreiðslu og aflamagni
skötusels. Verulegar vistkerf-
isbreytingar hafa átt sér stað í haf-
inu kringum Ísland síðustu ár. Nýj-
ar tegundir eru að hasla sér hér völl
á meðan útbreiðsla sumra hefur
gefið eftir.
Aflamark í skötusel tvöfaldaðist
frá 2001 þegar það var ákveðið
1.350 tonn og úthlutað
í fyrsta sinn fram til
2008/2009, þegar afla-
markið var ákveðið
2.700 tonn. Þar sem
aflamarkinu var í upp-
hafi úthlutað á veiði
við suðurströnd lands-
ins, hafa skipin á því
svæði og útgerðir
þeirra fengið ráðstöf-
unarrétt á stærstum
hluta af skötuselsafla-
markinu. Það þætti
ekki slæmt hjá útgerð-
um almennt, ef úthlutað aflamark
þeirra í tonnum hefði aukist um
100% í öðrum tegundum á sl. 7-8
árum. Útgerðir skipa frá Hornafirði
í austri og Þorlákshöfn í vestri hafa
nú um 60% af skötuselsaflamarkinu.
Benda má á að úthlutun fisk-
veiðiárið 2009/2010 til núverandi
aflahlutdeildarhafa er í samræmi
við ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar-
innar.
5 bátar af Snæfellsnesi greiddu
281 mkr. í leigu á fimm árum
Samkvæmt aflaupplýsingum
Fiskistofu var landað 1.011 tonnum
af skötusel á vestanverðu landinu
fiskveiðiárið 2006/2007 en 927 tonn-
um á Suðurlandi sama fiskveiðiár.
Tveimur árum síðar, fiskveiðiárið
2008/2009, var landað á Suðurlandi
582 tonnum en á Vesturlandi 1.889
tonnum. Á fiskveiðiárinu 2008/2009
var 70% aflans, fyrir utan það sem
flutt var óvigtað út, landað á
Vesturlandi en 30% aflans landað á
Suðurlandi. Fyrir aldamót var nán-
ast allur aflinn sunnanlands. Breyt-
ingin á útbreiðslu skötusels er því
ótrúleg. Útgerðir Vestanlands hafa
þurft að leigja til sín skötuselsafla-
mark til þess að geta mætt vaxandi
heildarafla skötusels á þeirra mið-
um. Sem dæmi má nefna að 5 bátar
frá Snæfellsnesi af minni gerðinni
öfluðu á fimm fiskveiðiárum 2004/
2005 til 2008/2009, samtals um 1.900
tonn af skötusel fyrir 656 milljónir
króna en greiddu í leiguverð fyrir
óveiddan skötusel 281 milljónir
króna.
Ellefu kvótahæstu bátarnir
leigja frá sér 83%
Af 15 kvótahæstu útgerðum
landsins í skötusel leigja 11 þeirra
frá sér 83% af skötuselsheimildum
sínum. Sjávarútvegs- og landbún-
aðarráðuneytið boðaði strax í júlí sl.
í fréttatilkynningu að það ætlaði að
leggja til breytingar á úthlutun
veiðiheimilda í skötusel. Það væri
skynsamlegt og réttlátt að bregðast
við og setja viðbótarafla í breyttan
farveg. Þegar nýjar tegundir sækja
inn á okkar hafsvæði og ný svæði
kringum landið á að sjá til þess að
frelsi til veiða verði aukið með nýju
aðgengi þeirra sem nýtt geta til
þess að gera sem mest verðmæti úr
sjávaraflanum. Tekjurnar af leigu
skötusels koma sér afar vel í verk-
efni í rannsóknum og til byggða-
mála. Tekið er í frumvarpinu tillit
til landnáms skötusels á nýjum
svæðum við landið og fleiri útgerð-
um, ekki síst í þeim landshlutum
auðveldað að nýta skötuselinn með
arðbærum hætti gegn hóflegu
gjaldi. Sú nálgun er nærtækari og
réttlátari en að viðhalda því leigu-
kerfi óbreyttu sem nokkrir
útgerðarmenn hafa mikinn arð af
án mikillar fyrirhafnar. Skýrt er
tekið fram að þessir útgerðamenn
eru eingöngu að nýta sér þá mögu-
leika á löglegan hátt sem núverandi
fiskveiðistjórnarkerfi býður upp á.
Lokaorð
Það verður fróðlegt að fylgjast
með því hversu hröð útbreiðsla
skötusels verður um Íslandsmið
næstu árin ef hlýsjórinn heldur
áfram að streyma af auknum krafti
umhverfis landið. Þeirri spurningu
er síðan ósvarað hvort þessi „fríð-
leiksfiskur“ er afkastamikill afræn-
ingi á aðrar kvótasettar fiskteg-
undir og hvert veiðiálagið á þá að
vera. Eitt er víst að það sem etið er
af einum verður ekki etið aftur í
sama lífsformi.
Nýtt frumvarp til breytinga á
lögum um stjórn fiskveða felur í sér
ráðstafanir í samræmi við stefnu-
yfirlýsingu núverandi ríkisstjórnar
um brýnar aðgerðir vegna stjórn-
unar fiskveiða. Ákvæðið um skötu-
selinn er tímabundið og einstakt að
því leyti að það tekur á nær for-
dæmislausum breytingum á út-
breiðslu nýrrar tegundar, sem eru
tilkomnar vegna loftslagsbreytinga.
Stofnar skötusels standa afar vel og
nýliðun hefur verið góð mörg und-
anfarin ár, svo góð að sú réttmæta
spurning vaknar, hvort ekki sé rétt
að stýra sókn í aukninguna með
öðrum aðferðum. Í þessu sambandi
tiltek ég, að verði frumvarpið að
lögum, mun væntanleg aflaaukning,
sem alls ekki liggur fyrir hver yrði,
metin af varfærni þannig að tryggt
sé að ekki hljótist óbætanlegur
skaði af. Ég mun að sjálfsögðu leita
álits sérfræðinga m.a. umsagnar
Hafrannsóknastofnunar og ætla
henni að meta sjálfstætt áhættuna
af slíkri aukningu. Á sama hátt
verða settar reglur um þessar veið-
ar sem tryggja góða umgengni við
auðlindina.
Furðuhegðun skötusels
Eftir Jón Bjarnason » Stofnar skötusels
standa afar vel og
nýliðun hefur verið góð
mörg undanfarin ár, svo
góð að sú réttmæta
spurning vaknar, hvort
ekki sé rétt að stýra
sókn í aukninguna með
öðrum aðferðum.
Jón Bjarnason
Sjávarútvegs- og landbúnaðar-
ráðherra
FRIÐRIK Pálsson
hótelhaldari á Hótel
Rangá skrifar furðu-
lega grein sem birt
var á miðopnu
Morgunblaðsins 12.
desember sl. Ef ég
man rétt er hér um
að ræða mjög reynd-
an athafnamann sem
áður fyrr stýrði
stærstu
útflutningsfyrir-
tækjum landsins. Hann virðist
hafa tekið lán í evrum sem tvöfald-
aðist við hrunið. Nú vill hann að
bankinn beri helminginn af hækk-
uninni af því að „Þú (bankastarfs-
maðurinn) bentir mér á að það
væri lítið vit í að taka ekki erlent
endurlán, eins og vextirnir væru á
íslenskum lánum“. Athafnamað-
urinn telur ekki rétt að hann beri
fulla ábyrgð á rangri
ákvörðun sinni og
kennir um sölumann-
inum sem plataði inn
á hann lélegri vöru og
vill að bankinn beri
a.m.k. hálfa hækk-
unina. Nú var það öll-
um ljóst sem vita
vildu að gengi evr-
unnar var allt of lágt
skráð fyrir hrun og
aðeins spurning um
tíma hvenær gengið
hækkaði. Um það
vitnaði best stöðugur
og sívaxandi gríðarlegur vöru-
skiptahalli samfellt í fjögur ár fyr-
ir hrun, langt umfram það sem
nokkurn tíma hafði sést og gat
augljóslega ekki með neinu móti
haldið lengi áfram. Þetta átti hinn
reyndi athafnamaður í milliríkja-
viðskiptum að vita miklu frekar en
ungi óreyndi bankamaðurinn. Var
hann virkilega búinn að gleyma
öllum gengisfellingunum í gamla
daga (þær komu reyndar útflutn-
ingsfyrirtæki hans til góða á þeim
árum). Ef athafnamaðurinn hefði
nú tekið kúlulán í evrum í desem-
ber 2001 þegar gengi evrunnar var
98 kr og átt að borga það upp í
nóvember 2005 þegar gengið var
72 kr. Hefði hann þá tekið vel í
eftirá „sjálfsagða“ tillögu banka-
mannsins um að að skipta hagn-
aðinum með bankanum og greiða
lánið á gengi sem væri mitt á milli
eða um 18% meira en honum bar
samkvæmt lánasamningnum? At-
hafnarmaðurinn talar um að bank-
inn hafi boðið upp á endurlán er-
lendra lána. Hvernig í ósköpunum
ætti bankinn að geta gengistryggt
slík lán, nema þá með óhóflegu
vaxtaálagi og þá væri gulrótin af
erlenda láninu horfin. Það eru líka
aðrir fletir á þessu máli. Gjarnan
er eingöngu horft á í hvaða upp-
hæð erlendu lánin standa núna
rétt eftir gengishrun. Væntanlega
eru lánin til margra ára eða ára-
tuga. Ef gengið réttir sig af aftur
og lagast um t.d. 40% meðan lánið
er enn að mestu ógreitt er staðan
orðinn mun betri. Ef athafnamað-
urinn fær „leiðréttingu“ núna ætl-
ar hann þá að borga hana til baka
til bankans þegar gengið lagast
aftur? Það gleymist líka að ef tek-
ið er lán til t.d. 25 ára eins og
gjarnan er gert í langtíma fjárfest-
ingu er árleg greiðslubyrði um
helmingi lægra af evruláni með 3%
vöxtum en af láni í íslenskum
krónum með 10% vöxtum ef um
jafngreiðslulán er að ræða. Ef evr-
an tvöfaldast strax eftir lántöku og
helst þannig öll 25 árin er
greiðslubyrðin því sú sama og af
láni í íslenskum krónum, eða um
11% af upphaflegu fjárhæðinni á
ári í báðum tilfellum, ef verðbólg-
an er sú sama í báðum gjaldmiðl-
unum. Lántaki með evrulán er því
hugsanlega ekkert verr staddur en
ef hann hefði tekið íslenskt lán.
Það hefði hann hins vegar senni-
lega aldrei gert með 10% (raun)
vöxtum. Væntanlega er bankinn
farinn á hausinn, þannig að ekki
var hann að græða svona rosalega
á þessum evru lánum. Ósk at-
hafnamannsins snýr því að þrota-
búinu, og þar sem ríkið hefur
tryggt innistæður sparifjáreigenda
og þarf að endurreisa bankana
gæti krafa hans lent á ríkinu og
þar með skattgreiðendum. Hvers
vegna voru vextir á íslensku lán-
unum svona háir á þessum árum?
Það skyldi þó ekki hafa verið
vegna þess að ríkisvaldið og Seðla-
bankinn með sínum stýrivaxta-
ákvörðunum hafi viljað (reyndar af
veikum mætti) hvetja íslenska at-
hafnamenn til að fresta fram-
kvæmdum sínum um nokkur ár á
meðan hin mikla þensla vegna ál-
versframkvæmda gengi yfir. Bank-
arnir fundu leið framhjá þessum
tilmælum stjórnvalda meðal ann-
ars með því að endurlána í er-
lendri mynt. Athafnamaðurinn og
margir aðrir gerðu bönkunum
þetta mögulegt með því að taka
þessi lán þrátt fyrir að ljóst hafi
verið að spilaborgin myndi hrynja.
Það var aðeins spurning um tíma-
setningu og hversu hátt fallið yrði.
Það yrði því kaldhæðnislegt ef at-
hafnamaðurinn fengi skaðabætur
frá almenning vegna hruns sem
hann er að hluta til ábyrgur fyrir
að valda sjálfur með því að ganga
gegn tilmælum stjórnvalda. Það
voru ekki bara bankarnir einir
sem lögðu grunn að hruninu, ein-
hverjir urðu að dansa með þeim í
Hrunadansinum. Þegar jafnvel
elstu og reyndustu athafnamenn
landsins ætlast til að aðrir taki
fjárhagslega ábyrgð af röngum
ákvörðunum þeirra sjálfra er ekki
að undra þó stór hluti almennings
sem offjárfesti í húsnæði eða bíla-
lánum finnist það sjálfsagt að þeir
sem áfram bjuggu í hóflegu hús-
næði og óku áfram á gömlum
ódýrum bílum borgi að stórum
hluta „óvænta“ hækkun á eyðslu-
lánum þeirra.
Þeir í bönkunum og athafna-
maðurinn sem tók ranga ákvörðun
Eftir Þorberg Stein
Leifsson »Hvernig geta jafnvel
elstu og reyndustu
athafnamenn landsins
ætlast til að aðrir taki
ábyrgð á afleiðingum af
rangri ákvörðun þeirra.
Þorbergur Steinn
Leifsson
Höfundur er verkfræðingur
Stórfréttir
í tölvupósti