SunnudagsMogginn - 09.05.2010, Blaðsíða 26

26 9. maí 2010
S
tjórnmálaflokkarnir eru allir í
vandræðum með hvernig þeir
eigi að bregðast við skýrslu
rannsóknarnefndar Alþingis.
Stjórnarflokkarnir töldu, að skýrslan yrði
meiriháttar áfellisdómur yfir Sjálfstæðis-
flokknum en standa frammi fyrir því, að í
grundvallaratriðum er hún staðfesting á
því, sem nokkrir talsmenn Sjálfstæðis-
flokksins hafa haldið fram um viðskipta-
lífið á undanförnum árum. Vandi Sam-
fylkingarinnar er sá, að á þeim tíma héldu
helztu talsmenn hennar því fram, að sú
gagnrýni væri sprottin af annarlegum
hvötum. Nú liggur fyrir staðfesting á því,
að svo var ekki.
Talsmenn Sjálfstæðisflokksins virðast
hins vegar ekki hafa áttað sig á þessum
kjarna skýrslunnar og þess vegna hafa
þeir lítið sem ekkert haldið því á lofti að
skýrslan sé í raun vitnisburður um, að
þeir forystumenn Sjálfstæðisflokksins,
sem gagnrýndu ákveðin vinnubrögð í
viðskiptalífinu á fyrstu árum nýrrar aldar
höfðu rétt fyrir sér. Í stað þess að hefja
nýja pólitíska sókn í krafti skýrslunnar
leggja þeir enn áherzlu á að verjast.
Bæði Sjálfstæðisflokkur og Samfylking
eru á báðum áttum um, hvernig þeir eiga
að taka á þeirri gagnrýni, sem einstakir
þingmenn og frambjóðendur þeirra
standa frammi fyrir vegna kostnaðar við
prófkjörsbaráttu. Eiga flokkarnir að taka
sökina á sig að hafa látið prófkjörin þróast
í þennan farveg? Og jafnvel þótt þeir
tækju hana á sig mundi það duga kjós-
endum?
Þótt Vinstri grænir hafi að mestu hreint
borð í samskiptum sínum við viðskipta-
lífið á undanförnum árum standa þeir
frammi fyrir öðru vandamáli í kjölfar
skýrslunnar, sem er mjög alvarlegt og lítið
hefur verið fjallað um í fjölmiðlum. Í ein-
um kafla skýrslunnar, löngum og ítarleg-
um, er mjög nákvæmur rökstuðningur
fyrir því, að íslenzku þjóðinni hafi ekki
borið skylda til að taka á sig skuldbind-
ingar vegna Icesave-reikninga Lands-
bankans.
Þegar þessi kafli skýrslunnar er lesinn
vaknar sú spurning, hvernig á því standi
að núverandi ríkisstjórn Samfylkingar og
Vinstri grænna hafi í tvígang undirritað
samninga við Breta og Hollendinga um að
leggja á íslenzku þjóðina gífurlega skulda-
byrði, sem rannsóknarnefndin sýnir fram
á, að þjóðinni bar ekki að taka á sig.
Um þetta hafa fjölmiðlar lítið fjallað.
Þeir ráðherrar, sem mesta ábyrgð bera á
þeim samningum, Jóhanna Sigurðardóttir
og Steingrímur J. Sigfússon, hafa ekki
brugðizt við þessum kafla skýrslunnar og
stjórnarandstaðan hefur ekki krafið ráð-
herrana sagna um þetta mikilvæga at-
riði.
Þótt rannsóknarnefndin sjálf álykti um
marga þætti í skýrslunni bregður svo við,
að hún dregur ekki nema takmarkaða
ályktun af þeim staðreyndum, sem hún
hefur dregið fram í dagsljósið í þessu til-
tekna máli. Hins vegar er full ástæða til að
spyrja, hvort þeirri þingnefnd, sem hefur
verið falið það verkefni að gera tillögur
um aðgerðir í framhaldi af skýrslunni beri
ekki skylda til að taka þetta mál til ná-
kvæmrar skoðunar.
Vanmáttur stjórnmálaflokkanna allra til
þess að bregðast við skýrslu rannsóknar-
nefndarinnar vekur athygli. Að sumu leyti
verka þeir á áhorfanda, sem stendur utan
við sviðið eins og hnefaleikamenn, sem
húka hver í sínu horni, uppgefnir og ör-
magna, vita ekki sitt rjúkandi ráð og hafa
ekki krafta í sér til þess að standa upp og
takast á við verkefnið, sem blasir við.
Stjórnmálaflokkar eru hins vegar mikil-
vægar stofnanir í samfélagi, sem byggir á
lýðræðislegum stjórnarháttum. Þess
vegna skiptir máli, að þeir nái áttum. Til-
hneigingin í umræðum hér er að persónu-
gera alla hluti. Er Jóhanna að tapa trú-
verðugleika sínum? Ræður Bjarni
Benediktsson við verkefnið? Er Stein-
grímur J. Sigfússon búinn að tapa
tengslum við grasrótina? Er Sigmundur
Davíð horfinn og Framsóknarflokkurinn
með?
Þetta snýst ekki um persónur. Þetta
snýzt um stefnu og hugsjónir, ástríðu í
pólitík. Á hvaða vegferð eru þessir flokk-
ar? Hvað vill Sjálfstæðisflokkurinn? Er
hann búinn að gera það upp við sig? Það
er mikilvægt fyrir þann flokk að á land-
fundi flokksins, sem væntanlega verður
haldinn á næstu mánuðum verði sleginn
nýr tónn. Hvað vill Samfylkingin? Það er
orðinn of mikill munur á orðum og gerð-
um. Þess vegna er flokknum ekki treyst.
Vinstri grænir þurfa hins vegar að sýna
fram á, að þeir séu einn flokkur en ekki
tveir.
Þótt merkilegt kunni að virðast eru
flokkarnir allir í einum og sama báti eftir
birtingu skýrslu rannsóknarnefnd-
arinnar, þótt með mismunandi hætti sé.
Forystumenn þeirra hafa hins vegar
ekki mikinn tíma. Það eru sveitarstjórn-
arkosningar eftir þrjár vikur. Þær kosn-
ingar snúast ekki bara um hefðbundin
verkefni sveitarstjórna. Úrslit þeirra
munu fara mjög eftir því, hvernig flokk-
unum tekst að takast á við þau viðfangs-
efni, sem hér hafa verið gerð að umtals-
efni. Hvernig bregðast þeir við
niðurstöðum skýrslunnar?
Þetta er mikil áskorun. Kannski sú
mesta, sem íslenzka flokkakerfið hefur
staðið frammi fyrir í mjög langan tíma.
Vandi frambjóðenda í sveitarstjórn-
arkosningum er sá, að þeir verða að geta
svarað spurningum kjósenda um hvernig
flokkar þeirra ætli að bregðast við. Svo
lengi sem flokkarnir og forystumenn
þeirra hafa ekki svarað þessum spurn-
ingum verður erfitt fyrir frambjóðendur
að svara spurningum fólksins. Og þá fer
Jón Gnarr að eygja möguleika á meirihluta
í borgarstjórn Reykjavíkur!
Næstu þrjár vikur leiða í ljós, hvort
lömun flokkanna er slík, að þeim verði
ekki við bjargað.
Flokkarnir eru lamaðir
M
ikill sigur vannst í jafnréttisbaráttu kvenna
þennan dag fyrir 50 árum en þá ákvað
bandaríska lyfjaeftirlitið, FDA, að heimila
sölu og dreifingu á Enovid, fyrstu hormóna-
getnaðarvörninni fyrir konur. Samsetta pillan veitti kon-
um áður óþekkt frelsi til þess að stjórna eigin barneignum
og komust þær nær því að stýra viðveru sinni á vinnu-
markaðnum með sama hætti og karlmenn.
Sigurinn var sérstaklega sætur fyrir Margaret Sanger,
sem hafði lengi barist fyrir lögleiðingu getnaðarvarna í
Bandaríkjunum og var einn af stofnendum The Planned
Parenthood Federation of America. Í upphafi sjötta ára-
tugarins hafði mikill árangur náðst í baráttunni fyrir lög-
leiðingu þeirra getnaðarvarna sem þá voru til, þrátt fyrir
mikla andstöðu, sér í lagi frá kaþólsku kirkjunni, sem var
andsnúin inngripi í hringrás náttúrunnar.
Eitt var Sanger þó ósátt við, að eftir 40 ára baráttu var
draumur hennar um „töfrapilluna“ ekki orðinn að veru-
leika, en Sanger sá fyrir sér að konur gætu einfaldlega
gleypt pillu sem kæmi í veg að þær yrðu óléttar.
Fjárskortur og gagnrýni
Árið 1951 hitti Sanger, þá orðin 72 ára, fyrir tilviljun vís-
indamann sem gat hjálpað henni að láta drauminn rætast.
Gregory Pincus, sérfræðingur í æxlunarfræði og frum-
kvöðull í rannsóknum á hormónum, taldi víst að þróa
mætti lyf sem stjórnaði hormónaframleiðslu kvenna.
Eftir tveggja ára sleitulausa vinnu með tilheyrandi mót-
læti og fjárþröng fengu þau loksins þann stuðning sem
þurfti til að ýta verkefninu af stað fyrir alvöru. Kunn-
ingjakona og dyggur stuðningsmaður Sanger, Katherine
D. McCormick, veitti þeim ótakmarkaðan fjárstuðning til
þess að þróa lyfið. Einnig fengu þau kvensjúkdómalækn-
inn og ófrjósemissérfræðinginn John Rock til liðs við sig en
hann hafði áður unnið að rannsóknum á kvenhormónum.
Árið 1954 hófu þeir Rock og Pincus rannsóknir á áhrif-
um prógestrónhormónagjafar og tóku um 50 konur þátt í
rannsókninni, sem var gerð undir formerkjum frjósemis-
rannsókna því lög um getnaðarvarnir í Massachusettes,
þar sem rannsóknin fór fram, voru afskaplega ströng.
Rock og Pincus ákváðu að lyfið skyldi tekið í 21 dag með
sjö daga hléi til þess að inngripið virtist sem náttúrulegast,
vitandi að pillan myndi þykja mjög framúrstefnuleg og
yrði líklegast ákaflega umdeilt lyf.
Niðurstöður rannsóknanna reyndust sláandi, engin
kvennanna hafði egglos meðan á lyfjatöku stóð. Við tók
löng barátta fyrir samþykki lyfjaeftirlitsstofnunar Banda-
ríkjanna en skilyrðin fólust meðal annars í viðamiklum og
ítarlegum rannsóknum á áhrifum pillunnar. Þar sem lögin
voru, eins og áður segir, afar ströng færðu Rock og Pincus
sig til Púertó Ríkó til frekari rannsókna.
Árið 1956 fóru fréttir um lyfið að spyrjast út til almenn-
ings og árið 1959 gaf forseti Bandaríkjanna út þá yfirlýs-
ingu að getnaðarvarnir eins og pillan „kæmu okkur ekki
við“. Til að slá á gagnrýnisraddir, sér í lagi frá kaþólsku
kirkjunni, tilkynnti Rock bandarískum fréttablöðum að
þar sem pillan lengdi aðeins hið „örugga tímabil“ kon-
unnar, þá gæti hún alveg fallið undir lög Vatíkansins um
náttúrulegar „getnaðarvarnir“.
100 milljón konur
Ári síðar samþykkti lyfjaeftirlitið pilluna. Sanger fékk þar
ósk sína uppfyllta sem og margar aðrar konur þar sem val-
ið stóð ekki lengur á milli hjónabands og frama. Miklar
þjóðfélagsbreytingar fylgdu í kjölfarið og konur streymdu
út á vinnumarkaðinn. Sanger lést árið 1966, þá 86 ára og
hæstánægð með framlag sitt til jafnréttisbaráttunnar.
Pillan hefur fyrir löngu sannað gildi sitt sem örugg getn-
aðarvörn sem kemur í veg fyrir egglos. Ýmsar gagnrýnis-
raddir hafa þó verið uppi í gegnum tíðina og felast þær að-
allega í heilsufarslegum áhrifum af langtímanotkun. Talið
er að yfir 100 milljón konur noti pilluna að staðaldri á
heimsvísu, en þó er dreifingin æði misjöfn, t.d. notar að-
eins um 1% kínverskra kvenna pilluna og í Japan er pillan
á undanhaldi, þar sem japönsk yfirvöld mæla frekar með
smokkum til að stemma stigu við kynsjúkdómum, en pill-
an veitir ekki slíka vernd.
Ásgerður Júlíusdóttir
„Töfra-
pillan“
Getnaðarvarnarpillur voru stórt framfaraskref. Baráttukonan Margaret Sanger.
Á þessum degi
9. maí 2010
’
Sanger fékk þar
ósk sína uppfyllta
sem og margar
aðrar konur þar sem val-
ið stóð ekki lengur á milli
hjónabands og frama.
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is