SunnudagsMogginn - 26.09.2010, Qupperneq 13

26. september 2010 13
Þ
egar Daniel Ellsberg lak Penta-
gon-skjölunum í bandaríska
fjölmiðla og afhjúpaði hinn
raunverulega gang Víetnam-
stríðsins varð gríðarlegt uppnám. Ellsberg
var stimplaður svikari, en andstæðingum
stríðsins fannst komin staðfesting á því,
sem þeir höfðu haldið fram alla tíð. Saga
Ellsbergs er sögð í myndinni The Most
Dangerous Man in America, sem nú er
sýnd á kvikmyndahátíð.
Judith Ehrlich og Rick Goldsmith gerðu
myndina. Ehrlich er nú stödd hér á landi
og segir að margt hafi búið að baki því að
hún ákvað að gera mynd um sögu Daniels
Ellsbergs. „Við vorum komin út í tvö
stríð, sem kölluðust mjög á við Víetnam,“
segir hún og á við Afganistan og Írak.
„Lygar komu okkur út í yfirstandandi
stríð og saga Pentagon-skjalanna er um
lygar forseta og hvernig stríð er óhjá-
kvæmilegt í því kerfi, sem við búum við.
Það er mjög lítil hvatning til að stöðva
stríð, en mikil hvatning til að hefja stríð.“
Þegar Ehrlich talar um óhjákvæmileika
stríðs segist hún eiga við skörun hernaðar
og iðnaðar í Bandaríkjunum.
Blygðunarlaust sneitt hjá sannleikanum
„Hún skapar tilefni,“ segir hún. „Fólkið,
sem er við völd, hagnast á stríði, en því
miður ekki á friði. Þeir, sem segja fyrir
verkum eiga mikla hagsmuni í stríðsvél-
inni.“ Ehrlich segir að aðdragandinn að
Íraksstríðinu hafi kveikt í sér. „Það var
svo blygðunarlaust sneitt hjá sannleik-
anum og fjölmiðlar tóku þátt í að halda
sannleikanum frá almenningi. En stund-
um er auðveldara að segja sögu með því að
styðjast við sagnfræðina. Það er auðveld-
ara að líta aftur en að horfa beint í sólina
og þá getur maður áttað sig á að þetta hef-
ur gerst áður.“
Ehrlich byrjaði ekki að vinna að mynd-
inni fyrr en 2005. Ellsberg hafði ekki vilj-
að koma að gerð myndar um sögu sína
fyrr vegna þess að hann var að vinna að
bók, Secrets, sem kom út 2002.
Ellsberg kemur fram í myndinni ásamt
32 einstaklingum, sem tengjast sögu hans.
„Margir höfðu áhrif á Ellsberg og við vild-
um endurspegla það,“ segir hún. „Það
þurftu margir að ýta á hann til að færa
hann úr hlutverki hauksins og herfræð-
ings í að rísa upp gegn stríðinu.“
Ehrlich kveðst viss um að margir af
samstarfsmönnum Ellsbergs hafi haft sín-
ar efasemdir, en ekkert gert. „Í mínum
huga er myndin um hugrekki. Hann talar
í myndinni um fórnina, sem hann þurfti
að færa, en ég held að hann sjái ekki eftir
neinu, nema þá helst aðganginum að upp-
lýsingum, að vera ekki lengur innan-
búðar,“ segir hún hlæjandi.
Ehrlich segist hafa velt fyrir sér áhrif-
unum af uppljóstrunum Ellsbergs. „Hann
var viss um að allir myndu lesa skjölin og
fólk myndi sjá að stjórnvöld hefðu haft
rangt fyrir sér og rísa upp,“ segir hún. „En
svo var Nixon endurkjörinn með sögu-
legum meirihluta. Hlutirnir breytast þó
ekki á einni nóttu. Fólk þarf að meðtaka
þá. Svo komst upp um innbrotið í Water-
gate. Í myndinni er rakið hvernig inn-
brotið í skrifstofu Lewis Fieldings, sál-
fræðings Ellsbergs, reyndist slóðin, sem
leiddi inn í Hvíta húsið, á meðan ekki
hefði verið hægt að rekja innbrotið í Wa-
tergate til Hvíta hússins og hægt hefði
verið að skrifa það á reikning full-
kappsamra repúblikana. Ljóst var að Nix-
on fyrirskipaði innbrotið á stofu lækn-
isins.“
Heimildamynd um Wikileaks
Áhugi Ehrlich hefur nú beinst að Wiki-
leaks og hún hefur þegar rætt við Kristin
Hrafnsson fréttamann og Birgittu Jóns-
dóttur um það efni. Nú er hún að reyna að
fá Julian Assange, forsprakka Wikileaks,
til samstarfs. Þúsundir bandarískra leyni-
skjala um hernaðinn í Afganistan voru
birtar hjá Wikileaks í sumar.
„Dan segir sjálfur að Bradley Manning
sé fyrsti uppljóstrarinn – meinti – í 40 ár,
sem hefur lekið skjölum í líkingu við það
sem hann gerði sjálfur og verið tilbúinn að
taka afleiðingunum. Fyrir mér er hug-
rekkið til að bjóða kerfinu byrginn og taka
rétt almennings til að fá að vita hlutina
fram yfir eigin hag og öryggi lykilatriði.
Því finnst mér einnig íslenska frumkvæðið
um verndun tjáningar- og upplýs-
ingafrelsis mjög mikilvægt. Ég hef kannað
það mál og í mínum huga er það kannski
mikilvægast að hafa skoðað fordæmin,
tekið bestu dæmin um málfrelsi og gagn-
sætt stjórnarfar og farið yfir það hvernig
hið nýja fjölmiðlaumhverfi getur þjónað
fólkinu og sannleikanum.“
Ehrlich segir að bera megi lekann á
Pentagon-skjölunum og skjölunum um
Afganistan saman að mörgu leyti.
„Ég tók þátt í mótmælunum gegn Víet-
nam-stríðinu á sínum tíma,“ segir hún.
„Við töldum okkur vita það sem síðan
kom fram í Pentagon-skjölunum, en við
höfðum ekki skjölin til að staðfesta það.
Ég held að það sama eigi við um lekann á
Wikileaks, hann staðfestir það, sem í raun
var vitað. Ég held að Bradley Manning hafi
ekki haft aðgang að jafnmiklum leynd-
arskjölum og Dan Ellsberg. Eins og hann
útskýrir í myndinni eru mörg leyndarstig
og hann birti ekki þau skjöl, sem mest
leynd hvíldi yfir, aðeins það, sem hann
vissi að var öruggt að birta. Ég held að
Manning hafi ekki haft þekkinguna til að
gera þann greinarmun og Wikileaks hafi
ekki haft sömu þekkingu og The New
York Times. Þess vegna held ég að þeir
hefðu getað farið varlegar. Það sem þau
gerðu var frábært og hugrakkt, en færri
síður hefðu gert sama gagn og ekki gefið
sama færi á þeim. Það var ljóst að það
myndi hitna undir Wikileaks við birt-
inguna og ég sagði við Ellsberg að hann
væri sennilega sá eini, sem vissi hvað Juli-
an Assange væri að ganga í gegnum. Hann
sagði að það væri sennilega rétt og þegar
ég spurði hvort hann fengi of harða með-
ferð sagði hann á móti: Hvernig heldur þú
að þeir hafi farið með mig? Ég var kallaður
landráðamaður og hótað lífláti. Það má
gera ráð fyrir að reynt verði að fella menn
eins og Ellsberg og Assange.“
Hún segir að viðbrögð bandarískra
stjórnvalda við Wikileaks segi sína sögu.
„Þeir eru búnir að stofna nýja deild með
120 manns til að vega að Wikileaks.“
Mynd um
hugrekki
„Það er auðveldara að líta aftur
en að horfa beint í sólina og þá
getur maður áttað sig á að þetta
hefur gerst áður,“ segir Judith
Ehrlich, annar leikstjóra mynd-
arinnar The Most Dangerous
Man in America, sem sýnd er á
kvikmyndahátíð.
Karl Blöndal kbl@mbl.is
Daniel Ellsberg var að verki fyrir daga minnislykla. Daglega laumaðist hann framhjá öryggisvörðum með hluta af hinum
leynilegu Pentagon-skjölunum, sjö þúsund síður alls, af skrifstofu sinni og ljósritaði út í bæ.
Judith Ehrlich gerði myndina um Daniel Ellsberg: „Fólkið, sem er við völd, hagnast á stríði.“
Morgunblaðið/RAX
Bandarískir fjölmiðlar voru lengi að taka við
sér í Víetnamstríðinu og voru lengi framan af
ógagnrýnir á skýringar stjórnvalda. Svipað var
uppi á teningnum í aðdraganda Íraksstríðs-
ins þegar umræðan um gereyðingarvopnin
stóð sem hæst og fréttaflutningur af innrás-
inni í Írak. „Ég held að það hafi verið snjallt
að leyfa blaðamönnum að fylgjast með eins
og þeir væru hluti af hersveitunum,“ segir Ju-
dith Ehrlich. „Fyrir vikið eru jafnvel þeir, sem
vilja tala hreint út, svo þakklátir hermönn-
unum, sem gæta lífs þeirra, að þeir myndu
aldrei segja neitt neikvætt um hvernig stríðið
er háð. Þeir eru orðnir hluti af stríðinu og þá
skortir hina nauðsynlegu fjarlægð.
Í Víetnamstríðinu sáum við hermenn deyja
fyrir augum okkar á hverju kvöldi í sjónvarpi.
Nú sést slíkt aldrei, líkkisturnar fá ekki einu
sinni að sjást. Þetta stríð hefur verið alger-
lega dauðhreinsað. Þess utan er engin her-
skylda. Ég þekki engan, sem er að berjast,
og veit ekki hvaðan hermennirnir koma – ekki
úr mínu hverfi. Þegar ég var í háskóla var
helmingurinn af samstúdentum mínum
kvaddur í herinn og við stóðum á háskólalóð-
inni og biðum eftir að tilkynnt yrði að hverjum
röðin kæmi næst.“
Blaðamenn í stríði