SunnudagsMogginn - 26.09.2010, Blaðsíða 26

SunnudagsMogginn - 26.09.2010, Blaðsíða 26
26 26. september 2010 Þ að sem af er umræðum um skýrslu þingmannanefnd- arinnar og tillögur hennar um að ákæra nokkra fyrrverandi ráðherra fyrir landsdómi hefur þing- mönnum ekki tekizt vel til. Í þessum um- ræðum er allt í einni og sömu grautarskál, umræður um það, hvort lögin frá 1905 eru nothæf og umræður um efni málsins, þ.e. hvort ráðherrarnir fyrrverandi hafi gerzt brotlegir við lög um ráðherraábyrgð. Til viðbótar koma svo pólitísk spjótalög. Þetta eru ekki góð vinnubrögð. For- senda þess, að þingið geti tekizt á við spurninguna um ráðherraábyrgð er auð- vitað sú, að sæmileg samstaða sé til staðar um málsmeðferðina sjálfa. Fyrir einu ári, í september 2009, skilaði vinnuhópur þriggja sérfræðinga, sem forsætisnefnd Alþingis hafði skipað í júní 2008 skýrslu, en vinnuhópurinn átti að fara yfir „nú- gildandi lagareglur um eftirlit þingsins með handhöfum framkvæmdarvalds og leggja mat á hvort breytinga sé þörf“. Vinnuhópurinn, sem starfaði undir for- ystu Bryndísar Hlöðversdóttur, skilaði gagnmerkri skýrslu og efni hennar snýr beint að umræðuefni líðandi stundar. Í desember 2009 bar Arndís Soffía Sigurð- ardóttir fram fyrirspurn til forseta Alþing- is, þar sem m.a. sagði: „Telur forseti og forsætisnefnd ástæðu til að hefja almenna endurskoðun laga um landsdóm, nr. 3/1963 og laga um ráð- herraábyrgð, nr. 4/1963, við þær að- stæður, sem nú eru?“ Í svari forseta Alþingis segir m.a.: „Í áðurnefndri skýrslu vinnuhóps for- sætisnefndar komu fram nokkrar ábend- ingar um atriði í lögum um ráðherra- ábyrgð og landsdóm, sem ástæða þykir til að endurskoða. Áður er getið ábendingar um skipan landsdóms. Að auki er talið nauðsynlegt að endurskoða ákvæði laga um ráðherraábyrgð með tilliti til kröf- unnar um skýrleika refsiheimilda. Þar er einkum vísað til 10. gr. laganna þar sem fjallað er um brot þar sem ráðherra „mis- beitir stórlega valdi sínu“ án þess að fara beinlínis út fyrir embættistakmörk sín samkvæmt lögum eða „stofnar heill rík- isins í fyrirsjáanlega hættu“ án þess að framkvæmdin sé sérstaklega bönnuð í lögum … Tillaga hefur komið fram um að skipa nefnd, sem verði falið að endur- skoða löggjöf á þessu sviði og semja drög að frumvörpum. Ætla yrði þeirri vinnu nokkurn tíma … Þó að þessi undirbún- ingur hæfist fljótlega mundu tillögur að öllum líkindum ekki koma til afgreiðslu fyrr en þau mál, sem nú eru efst á baugi yrðu yfirstaðin.“ Og loks segir í svari forseta Alþingis: „Komi til þess að það reyni á lög um ráðherraábyrgð og landsdóm áður en þeim yrði breytt verður að ætla að fyrirmæli þeirra verði túlkuð til samræmis við kröfur 69. gr. stjórnarskrárinnar um lögbundnar refsiheimildir og 70. gr. um réttláta meðferð fyrir dómi. Með breyt- ingum, sem gerðar voru á lögum um landsdóm með lögum nr. 88/2008 um meðferð sakamála, hefur enn fremur verið tryggt að meðferð mála út af embættis- broti ráðherra taki nú í meginatriðum mið af almennum kröfum til málsmeðferðar í sakamálum.“ Þegar forseti vísar í svari sínu til skýr- leika refsiheimilda er m.a. vísað til skýrslu nefndar á vegum forsætisráðuneytis frá 1999 þar sem vakin er athygli á óljósu orðalagi 10. gr. ráðherraábyrgðarlaga, sem talið er nauðsynlegt að breyta. Það liggja sem sagt fyrir skýrslur frá ár- unum 1999 og 2009 um nauðsyn breyt- inga og endurskoðunar á lögum um landsdóm og ráðherraábyrgð og athygli er vakin á málinu á Alþingi í desember 2009. Samt sem áður er niðurstaða Alþingis sú að víkja þeim ítrekuðu ábendingum til hliðar og vinna málið áfram á grundvelli 100 ára gamalla laga. Hvers vegna var ekki sett vinna af stað strax í september 2009 við að undirbúa nauðsynlegar breytingar á lögum? Í skýrslu vinnuhóps Bryndísar Hlöðvers- dóttur eru allar upplýsingar fyrir hendi, sem til þarf m.a. ítarleg umfjöllun um þróun þessara mála í Danmörku og Noregi og efnislegar tillögur um breytingar á lög- um hér. Ég er þeirrar skoðunar að fyrrverandi ráðherrar hljóti að standa við þá ábyrgð, sem þeir öxluðu, þegar vegsemdin var þeirra. En þrennt þarf að gerast áður en Alþingi getur snúið sér að þeirri spurn- ingu, hvort yfirleitt sé tilefni til að ákæra þá fyrir brot á lögum um ráðherraábyrgð. Í fyrsta lagi verður löggjöfin um þá máls- meðferð að vera á þann veg, að hafið sé yfir allan efa, að réttarstaða þeirra sé ótví- ræð og að fullu virt. Í öðru lagi er grundvallaratriði að þeir einstaklingar sem hér eiga hlut að máli fái tækifæri til að skýra sín sjónarmið og gera þingi og þjóð grein fyrir því hvernig þau álitaefni, sem um er að ræða horfa við þeim. Ekkert þeirra hefur nokkru sinni talað til þjóðarinnar og haft uppi nokkra opinbera málsvörn. Þau hafa gefið skýrslu fyrir rannsóknarnefnd Alþingis og þau hafa sent þingmannanefndinni bréf. Þau eiga rétt á að því að þeim verði tryggður vettvangur til þess að lýsa sínum sjón- armiðum og viðhorfum. Það er t.d. hægt að gera með því að ráðherrarnir fyrrver- andi svari fyrirspurnum þingnefndar á fundi sem yrði sjónvarpað þannig að málsvörn þeirra og málstaður næði til þjóðarinnar allrar. Í þriðja lagi er nauðsynlegt að þingmenn ræði efnislega ástæður hrunsins og ákæru- efni á hendur fyrrverandi ráðherrum, sem þeir hafa ekki gert að nokkru ráði til þessa. Þá gefst þeim, sem sátu á Alþingi fyrir kosningar 2009 og sitja þar enn tækifæri til að útskýra hvers vegna þeir sjálfir hreyfðu engum viðvörunarorðum, en þögðu þess í stað þrátt fyrir ítrekaðar ábendingar frá árslokum 2005 um að ekki væri allt með felldu í íslenzka bankakerf- inu. Þau eiga rétt á að tala til þjóðarinnar Af innlendum vettvangi … Styrmir Gunnarsson styrmir@mbl.is M ikil skelfing greip um sig í öryggismiðstöð sovéska hersins skammt frá Moskvu laust eftir miðnætti á þessum degi fyrir 27 árum. Viðvörunarbjöllur glumdu, ekki var um að villast, fimm langdrægar bandarískar eldflaugar voru komnar inn í sovéska lofthelgi og stefndu á höfuðborg- ina. Yfirmaðurinn á vakt, Stanislav Petrov ofursti, hafði skýr fyrirmæli kæmi þessi staða upp. Hann átti um- svifalaust að svara í sömu mynt – og þar með hrinda af stað þriðju heimsstyrjöldinni. Til að setja málið í samhengi var kalda stríðið í al- gleymingi á þessum tíma og þremur vikum áður höfðu Sovétmenn skotið niður suður-kóreska farþegaþotu sem af gáleysi hafði flogið inn í sovéska lofthelgi. Allir um borð, 269 manns, týndu lífi, þeirra á meðal margir Bandaríkjamenn, svo sem þingmaðurinn Larry McDo- nald. Þá var Atlantshafsbandalagið í þann mund að hefja umfangsmikla heræfingu, Able Archer 83, sem sovéska leyniþjónustan, KGB, leit á sem mikla ögrun. Öll gögn bar að sama brunni þessa nótt, Bandaríkin voru að gera árás á Sovétríkin. Næstráðendur Petrovs stukku upp úr sætum sínum og biðu þess að hann ýtti á hnappinn. En hann beið átekta. Eitthvað stemmdi ekki. „Ég trúði því ekki að einhver myndi sísona varpa fimm flugskeytum á okkur,“ útskýrði Petrov síðar. „Fimm eldflaugar myndu aldrei þurrka okkur út og Bandaríkja- menn áttu þúsundir flauga í viðbragðsstöðu. Við- bragðsáætlunin gerði ekki ráð fyrir þessu.“ Innst inni vissi Petrov að hann væri í aðstöðu til að hrinda af stað heimsstyrjöld, hann minnti sig á þann möguleika í hvert sinn er hann kom á vakt. Þegar á reyndi var þetta honum þó alls ekki efst í huga. „Það var enginn tími til að hugsa, ég hafði verk að vinna.“ Eðlishvötin sagði honum að hér hlyti að vera um kerf- isvillu að ræða. Það væru engar eldflaugar. Hann ákvað því að halda að sér höndum. Loftið í öryggismiðstöðinni var rafmagnað næstu fimmtán mínútur en útreikningar sýndu að það væri tíminn sem myndi líða frá því gervi- hnattabúnaður hersins nam eldflaugar þangað til þær hæfðu skotmark sitt. Tíminn leið og ekkert gerðist. Pet- rov hafði hitt naglann á höfuðið. Sem betur fer. „Þetta var bilun í búnaði um borð í gervihnetti,“ upp- lýsti hershöfðinginn Yuri Votintsev, sem á þessum tíma var yfirmaður sovésku geim- og eldflaugastofnunar- innar, síðar. Hann kom strax á vettvang og hlýddi fyrst- ur manna á frásögn Petrovs. „Petrov ofursti brást hár- rétt við og fékk lof fyrir framgöngu sína.“ Sjálfur hefur Petrov aðra sögu að segja. Hann við- urkennir að vísu að sér hafi verið klappað á bakið í fyrstu en þegar í ljós kom við athugun að agnúar á við- vörunarbúnaðinum voru fjölmargir hafi málið orðið hið snúnasta. „Eftir að gallarnir fundust varð vandræðalegt að hrósa mér enda kom það illa út fyrir vísindamennina. Það var eins og þeir væru allir ómögulegir og ég sá eini sem væri starfi mínu vaxinn,“ sagði Petrov. Fyrir vikið einangraðist hann innan hersins og lét af störfum fáeinum mánuðum síðar vegna álags. Lítið fór fyrir Petrov næstu árin eða þar til 2004 að Heimsborgarasamtökin (AWC), sem eru með höf- uðstöðvar sínar í Bandaríkjunum, ákváðu að verðlauna hann fyrir framtakið. Þá um vorið var Petrov, sem dró fram lífið á lífeyri í litlum bæ skammt frá Moskvu, gerð- ur að Heimsborgara og leystur út með peningaverðlaun- um, sem AWC safnaði gegnum heimasíðu sína. Var hon- um hampað sem „gleymdu hetjunni“. Arseny Roginsky, forstöðumaður rússnesku mann- réttindasamtakanna, ávarpaði Petrov við þetta tækifæri og sagði skömm að því að hann hefði ekki hlotið við- urkenninguna mörgum árum fyrr. „Fólk sem er þess umkomið að taka ákvarðanir af þessu tagi er teljandi á fingrum annarrar handar.“ orri@mbl.is Heiminum bjargað á 11. stundu Hefði Petrov haft rangt fyrir sér væri þessi bygging horfin. ’ Eðlishvötin sagði honum að hér hlyti að vera um kerfisvillu að ræða. Það væru engar eld- flaugar. Hann ákvað því að halda að sér höndum. Stanislav Petrov var ekki heiðraður fyrr en 21 ári síðar. Á þessum degi 26. september 1983
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

SunnudagsMogginn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: SunnudagsMogginn
https://timarit.is/publication/785

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.