Morgunblaðið - 27.04.2010, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 27. APRÍL 2010
Allur er varinn góður Rykgrímu hefur verið skellt á þessa gínu í versluninni Volcano Design á Laugavegi. Annar hönnuður verslunarinnar heitir Katla. Sannkölluð eldfjallastemning þar.
Golli
VIÐ úttekt árið
2001, rétt fyrir gildis-
töku laga nr. 38/2001
um vexti og verðtrygg-
ingu og laga nr. 36/
2001 um Seðlabanka
Íslands (SÍ), áréttaði
Alþjóðagjaldeyrissjóð-
urinn (AGS) mikilvægi
þess að stjórnvöld á Ís-
landi kæmu í veg fyrir
að fjármálastofnanir
tækju lán erlendis sem
yrðu lánuð beint áfram inn í hag-
kerfið til almennings, þ.e. svokölluð
gengistryggð lán (e. exchange rate
indexed domestic loans). Í þessari
grein er ætlunin að fjalla um erlend
lán að jafnvirði fastrar íslenskrar
krónutölu eins og getið er um í fjöl-
mörgum veðskuldabréfum sem gefin
voru út á Íslandi síðustu ár og keypt
af íslenskum fjármálastofnunum.
Alþjóða gjaldeyrissjóðurinn
og aðvaranir hans
Í yfirlýsingu AGS frá því 18. jan-
úar 2001 (sjá AGS – www.imf.org)
kemur skýrt fram og varað er við því
að slíkar lánveitingar, þrátt fyrir
markmið um opið hagkerfi og frjálst
streymi fjármagns, myndu grafa
undan fjármálastöðugleika, valda
þenslu og minnka getu hagkerfisins
að taka áföllum. Einnig má sjá þetta
reifað í skýrslu AGS frá því í júlí 1999
og skýrslu frá júní 2001.
Skoraði AGS á stjórnvöld að stuðla
að því að styrkja peningastjórn SÍ
með öllum ráðum. Var það gert í ljósi
þess að stefnt var að verðbólgumark-
miði í stað fastgengisstefnu. Skyldi
lagaramminn allur í
tengslum við peninga-
mál styrktur og stuðlað
að virkari stjórntækj-
um. Því ber að líta á lög
um SÍ og lög um vexti
og verðtryggingu sem
samtvinnaða styrkingu
hvað peningastjórn
varðar enda bankanum
framseld völd með þeim
lögum, þ.e nr. 38/2001,
ekkert síður en með lög-
um um bankann sjálfan.
Hvor tveggja þessi lög
eru órjúfanlegur þáttur
í því að tryggja fjármálastöðugleika
og tryggja að ekki yrði meiriháttar
fjárhagslegt og efnahagslegt hrun.
Löggjafinn gerði það ekki aðeins með
nýrri löggjöf um SÍ, heldur ekki síður
með lögum nr. 38/2001 um vexti og
verðtryggingu. Í yfirlýsingu AGS
segir m.a.:
„Opnun íslenskra fjármálamark-
aða, í bland við upphaf tímabils mikils
vaxtamunar miðað við önnur lönd og
slökun í peningastjórn, hefur leitt til
lántöku banka erlendis sem lána
áfram innanlands sem og kyndir und-
ir skuldsetningu og þenslu. Ekki er
að undra að þjóðhagslegir mæli-
kvarðar gefa til kynna kerfislega og
óvarða áhættu fjármálakerfisins sem
hefur aukist umtalsvert og í sama
mund benda þessir sömu mælikvarð-
ar á að geta hagkerfisins til að taka
áföllum hefur stórlega minnkað.“
Segir einnig í yfirlýsingunni að
bæta þurfi allt regluverk til að
styrkja stjórn peningamála. Því má
ljóst vera að litið var á það innan SÍ
að breyting á lögum nr. 38/2001 yrði
að vera hluti af því m.a. með því að af-
nema heimild til gengistryggingar
með þeim hætti sem tíðkast hafði
fyrir gildistöku laganna enda bryti
slíkt í bága við fjármálastöðugleika
eins og AGS benti réttilega á.
Málsbætur íslenskra
heimila og nýju bankarnir
Hér má öllum vera ljóst, m.a. í ljósi
efnahagshrunsins og skýrslu rann-
sóknarnefndar Alþingis (RNA), hvað
átt er við og rétt að minna á þetta
ítrekað í umræðu um gengistryggð
lán á næstu misserum sem eina af
ástæðum hrunsins. Ekki er vanþörf á
að vernda almenning því að allir sem
tóku þessi lán eiga rétt á málsbótum í
gríðarlegri markaðssetningu á
„sannleika“ Arion banka, Lands-
bankans, Frjálsa fjárfestingarbank-
ans, Íslandsbanka, Lýsingar, SP
Fjármögnunnar o.fl.
Það er skiljanlegt að forsvarsmenn
skilanefnda og þessara fjár-
málastofnana séu að gera sitt besta
við að styrkja efnahagsreikning
þeirra og virðast njóta stuðnings úr
mörgum áttum, m.a. frá opinberum
aðilum. Ætlunin er að reyna sitt
besta við að sannfæra dómara lands-
ins og almenning um að lög nr. 38/
2001 hafi ekki skipt nokkru máli þó
skýrt hafi verið tekið fram í at-
hugasemdum með frumvarpi því er
varð að lögunum að ekki sé heimilt að
binda skuldbindingar í íslenskum
krónum við dagsgengi erlendra
gjaldmiðla.
Ráðgjöf banka – blekkingar?
Hvaða lán eru þetta? Í þessu efni
verða fjármálastofnanirnar að gæta
sín og sýna með sannanlegum hætti
fram á raunverulegt fjárflæði í við-
komandi myntum innan bókhaldsins
svo ljóst megi vera að raunveruleg
lán hafi verið veitt í raunverulega
þeim gjaldmiðlum sem um ræðir
hverju sinni. Kvittanir fyrir slíku
hljóta að liggja fyrir og endurskoð-
endur hafa örugglega gætt þess að
þessir hlutir væru í lagi.
Með lögum nr. 38/2001 um vexti og
verðtryggingu var löggjafinn að
svara kalli AGS um breytingar en að
öðrum kosti væru þessi lán, sem fjár-
málastofnanir í dag vilja reikna á
sinn hátt eins og tíðkaðist fyrir gild-
istöku laga nr. 38/2001, ógn við fjár-
málastöðugleika. Voru SÍ send gögn
um gjaldeyrisjöfnuð sem orka tví-
mælis? Fjármálastofnanir virðast
hafa, eins og í svo mörgu öðru og lesa
má úr skýrslu RNA, verið að túlka
lög landsins frjálslega og virðast enn
freista þess að endurskrifa þau sér í
hag með harðri markaðssetningu og
„lobbyisma á Alþingi Íslendinga og
víðar. Er enn verið að reyna að
blekkja SÍ og AGS?
Miðlun peningastefnu
SÍ og ábyrgð
Ef fylgt væri lögum um vexti og
verðtryggingu hefði SÍ getað séð
fram á mun heilbrigðari miðlun stýri-
vaxta um hagkerfið. Dregið hefði úr
verðbólgu fyrr og það hefði verið
hægt að koma böndum á vöxt bank-
anna áður en stefndi í óefni. Að þetta
hefði getað komið í veg fyrir krepp-
una skal ósagt látið en hrunið hefði
ekki orðið svo gífurlegt sem raunin
varð. Það vekur undrun ef það reyn-
ist svo rétt að bankar hafa skilað inn
skýrslum um gjaldeyrisjöfnuð til SÍ
sem bæru með sér um 180 gráða
skekkju um raunverulega stöðu
eignasafnsins, eiginfjárstöðu þeirra
og áhættu í hagkerfinu. Slíkt hefði
gefið falskar upplýsingar um stöðu
mála til allra á markaði og þannig
leitt af sér ákvarðanir SÍ sem voru
ekki réttar.
Á haustdögum 2006, við fjár-
lagagerð fyrir árið 2007, var það
Einar Oddur Kristjánsson sem
margoft gagnrýndi stefnu SÍ í þess-
um efnum en það var vegna þess að
hann bar skynbragð á stöðu mála.
Þetta gengi ekki, en þar sem í stýr-
ishúsi SÍ voru mælar ekki aðeins
rangt stilltir heldur var líklega verið
að falsa afla-, gæða- og söluskýrslur
bankakerfisins. Við slíkt er ekki
hægt að búa og augljóst að slíkt fley
myndi stranda fyrr eða síðar og
skiptir engu hver skipstjórinn hefði
verið á meðan stýrimenn, hásetar og
bryti á fleyinu við hlið Fiskistofu
byggju allir á röngum forsendum.
Eftirlit SÍ og FME í þessu þarf
ekki mikið að fjölyrða um og bent á
skýrslu RNA varðandi þau mál.
Hins vegar verður ekki vikist undan
þeirri staðreynd að löggjafinn,
stuttu eftir ítrekaðar ábendingar
AGS, SÍ sjálfs í heftum Peningamála
og fjölmargra sérfræðinga fyrir
gildistöku laga nr. 38/2001 um vexti
og verðtryggingu, var að tryggja að
miðlun peningastefnu SÍ yrði greið
um hagkerfið.
Hver Davíð og hver Golíat?
Ekki er að undra að Davíð Odds-
son, þáverandi seðlabankastjóri, hafi
kvartað undan slælegri miðlun vaxta
til lækkunar verðbólgu á síðustu ár-
um á meðan bankarnir spýttu lánum
út í hagkerfið framhjá SÍ rétt eins
og lög nr. 38/2001 hafi aldrei komið
til. Þarna fara saman ríkir hags-
munir íslenska ríkisins, fjölmargra
íslenskra fyrirtækja og síðast en
ekki síst íslenskra heimila. Tæpast
má ætla að íslenskir dómstólar muni
stefna þjóð sinni í enn frekari hættu,
stuðla að eignaupptöku í dómum sín-
um og ganga þannig erinda misvit-
urra bankamanna. Ber að líta til
ítrekaðra ábendinga AGS og tilsvar-
andi lagabreytinga Alþingis með
fjármálstöðugleika að leiðarljósi á
sínum tíma.
» Tæpast má ætla að
íslenskir dómstólar
muni stefna þjóð sinni í
enn frekari hættu,
stuðla að eignaupptöku í
dómum sínum og ganga
þannig erinda misvit-
urra bankamanna.
Höfundur er viðskiptafræðingur
MBA og meistaranemi í fjármálum
við HÍ.
Dæmi um skiptingu áhættu á milli aðila ‐ FYRIR & EFTIR gildistöku laga nr. 38/2001 (Ætli bankar hefðu lánað þessi lán ef lögin hefðu verið túlkuð rétt?)
Hér hefur króna veikst, verðlag hækkar því innfluttar vörur hærri, verðbólga meiri FYRIR l.nr.38/2001 EFTIR l.nr.38/2001
og vextir hækka, banki á erfiðara með að fjármagna sig innanlands JPY höfuðstóll JPY höfuðstóll
Vísitala ISK FYRIR GILDISTÖKU LAGA NR. 38/2001 EFTIR GILDISTÖKU LAGA NR. 38/2001 fasti breytist
200 JPY höfuðstóll lækkar
ÁHÆTTA LÁNTAKANDA ÁHÆTTA BANKA
Króna veikist Króna veikist
Lán tekið 150 Gegnistryggingin er ekki eins hún var skilin áður
Króna styrkist Króna styrkist
ÁHÆTTA BANKA ÁHÆTTA LÁNTAKANDA
100 JPY höfuðstóll hækkar
Vinnur gegn fjármálastöðugleika og stefnu SÍ Vinnur með fjármálastöðugleika og stefnu SÍ ISK höfuðstóll ISK höfuðstóll
Hér hefur króna styrkst, verðlag lækkað því innfluttar vörur lægri, verðbólga minni breytist fasti
og vextir lækka, banki getur fjármagnað sig innanlands FYRIR l.nr.38/2001 EFTIR l.nr.38/2001
Lántaka eftir gildistöku laga nr. 38/2001 er höfuðstóll skuldabréfs fest (utan vaxta og afborganna) í gengi er miðast við vísitölu ISK 150
Athuga: Þessi skýringamynd á við erlent lán (t.d. myntkörfulán) að jafnvirði fastrar fjárhæðar í íslenskum krónum sbr. veðskuldabréf
A
B AB ÁHÆTTA BANKA
BA ÁHÆTTA LÁNTAKANDA
Gengistryggð lán, fjármála-
stöðugleiki og áhætta heimila
Eftir Svein Óskar
Sigurðsson
Sveinn Óskar
Sigurðsson