Morgunblaðið - 26.06.2010, Blaðsíða 15

Fréttir 15INNLENT
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. JÚNÍ 2010
FRÉTTASKÝRING
Skúli Á. Sigurðsson
skulias@mbl.is
Samkvæmt heimildum innan úr
Fjármálaeftirlitinu og frá fyrrver-
andi lykilstarfsmönnum þess komu
gengistryggð lán, gjarna kölluð
myntkörfulán, aldrei til athugunar
hjá stofnuninni; hvorki í kjölfar
þess að lög sem tóku fyrir aðra
verðtryggingu láns- og sparifjár í
íslenskum krónum en tengingu við
vísitölu neysluverðs voru sett 2001
né á síðari stigum, þegar tekið var
að lána fólki gengistryggðar krónur
í miklum mæli.
Herma þessar sömu heimildir að
úr því að her lögfræðinga banka og
fjármögnunarfyrirtækja hafi talið
gengistryggingu lögmæta hafi ekki
komið til nein athugun af hálfu eft-
irlitsins. Með öðrum orðum hafi
fjármálafyrirtækjunum verið treyst
til að meta lögmæti skilmálanna án
nokkurrar sjálfstæðrar skoðunar
Fjármálaeftirlitsins.
Í lögum um opinbert eftirlit með
fjármálastarfsemi er stofnuninni
falið að hafa eftirlit með starfsemi
banka, sparistjóða, lánastofnana og
fleiri lögaðila af svipuðu tagi. Kveða
lögin á um virkt frumkvæðiseftirlit
með því hvort eftirlitsskyldir lög-
aðilar fara að lögum og öðrum
reglum. Þá eru veittar heimildir til
að gefa út leiðbeindandi tilmæli,
gera kröfur um úrbætur og beita
févíti og dagsektum sé kröfum um
úrbætur ekki sinnt. Ljóst er að mat
á því hvort farið sé að lögum og
reglum er á stjórnsýslustigi í hönd-
um Fjármálaeftirlitsins en lokaúr-
lausn er þó alltaf í höndum dóm-
stóla.
Gengistryggð lán í íslenskum
krónum voru veitt af bönkum og
fjármögnunarfyrirtækjum í um átta
ár þrátt fyrir ákvæði laga. Ólög-
mæti gengistryggingar lánsfjár í ís-
lenskum krónum var staðfest með
dómum Hæstaréttar í málum SP-
fjármögnunar og Lýsingar sex-
tánda þessa mánuðar.
Stóð FME nær að athuga lánin
Fulltrúar Fjármálaeftirlitsins
hafa bent á að Samkeppniseftirlit-
inu og síðar Neytendastofu hafi
verið falið eftirlitshlutverk með
neytendalánum samkvæmt lögum
um þau. Hjá Neytendastofu benda
menn á Fjármálaeftirlitið; því beri
að hafa eftirlit með starfsemi fjár-
málafyrirtækja og lánveitingum
þeirra. Að mati sérfræðings á sviði
stjórnsýsluréttar og fjármálaeftir-
lits stendur eftirlit með lánaskilmál-
unum á mörkum verksviða þessara
stofnana.
Þeir séu á gráu svæði og óljóst
undir hvora stofnunina þeir heyra
en Fjármálaeftirlitinu standi þó
nær að hafa eftirlit með skilmálum
þessara lánasamninga. Meðal ann-
ars bendir hann á að Neytendastofu
sé aðallega ætlað að standa vörð
um hag neytenda og gengistryggðu
lánin hafi í upphafi virst þeim hag-
stæð. Þá hafi lög um neytendalán
að mestu að geyma ákvæði um að
upplýsingaskylda séu uppfyllt en
eiginlegt lögmæti lána og samn-
ingsskilmála sé á könnu Fjármála-
eftirlitsins samkvæmt almennum
ákvæðum laga um opinbert eftirlit
með fjármálastarfsemi.
Í rannsóknarskýrslu Alþingis
kemur fram að Fjármálaeftirlitið
hafi í aðdraganda efnahagshrunsins
glímt við stór verkefni með ónógar
fjárveitingar að baki sér. Forgangs-
röðun og áræði í vinnulagi hafi
einnig skort. Telur sérfræðingurinn
sem Morgunblaðið ræddi við að
þetta, í bland við tíðaranda sem var
allt að því fjandsamlegur hvers
konar afskiptum stjórnvalda af fjár-
málafyrirtækjum, hafi orsakað að
almenn ákvæði og vísireglur um
eftirlit hafi verið túlkaðar þröngt.
Eftirlitið hafi því ekki náð mark-
miði sínu í þessum málum og öðr-
um.
Valgerður Sverrisdóttir tekur
undir að afskipti stjórnvalda hafi
verið litin hornauga. Hún var við-
skiptaráðherra frá 1999 til 2006 og
segir að hún og ráðuneytið hafi tal-
ið lögin frá 2001 taka með öllu fyrir
gengistryggingu lána í íslenskum
krónum.
„Á þessum tíma var lögð mikil
áhersla á sjálfstæði FME og að
stjórnmálamenn ættu ekki að hafa
afskipti að því,“ segir Valgerður og
kveður að í ljósi þess hafi ráðu-
neytið ekki hlutast til um málið. Á
sínum tíma hafi hún jafnvel þótt
hafa of mikil afskipti af stofnuninni
og verið gagnrýnd fyrir það. Þá er
Fjármálaeftirlitið samkvæmt lögum
sjálfstæð stofnun og lýtur ekki
beinu boðvaldi viðskiptaráðherra þó
hún heyri undir ráðuneyti hans.
Myntkarfan týndist á gráu svæði
FME Fjármálaeftirlitinu er með lögum falið að fylgjast með því að starfsemi
fjármálafyrirtækja sé í samræmi við lög, reglur og eðlilega viðskiptahætti.
 Ólögmæt gengistrygging lánsfjár viðgekkst athugasemdalítið í um átta ár fram að dómi Hæstaréttar
 FME sinnti ekki hlutverki sínu og treysti lánveitendum í blindni  Tíðarandinn latti eftirlitsstofnanir
Lög um opinbert eftirlit
með fjármálastarfsemi
3. gr. Stofnun.
Með eftirlit samkvæmt lögum
þessum fer sérstök stofnun er
nefnist Fjármálaeftirlitið. Fjár-
málaeftirlitið er ríkisstofnun og
lýtur sérstakri stjórn. Stofnunin
heyrir undir efnahags- og við-
skiptaráðherra.
8. gr. Eftirlit.
Fjármálaeftirlitið skal fylgjast með
að starfsemi eftirlitsskyldra aðila
sé í samræmi við lög, reglugerðir,
reglur eða samþykktir sem um
starfsemina gilda og að starfsem-
in sé að öðru leyti í samræmi við
heilbrigða og eðlilega við-
skiptahætti.
9. gr. Fjármálaeftirlitið skal athuga
rekstur eftirlitsskyldra aðila svo
oft sem þurfa þykir. [...]
Lög um vexti og
verðtryggingu
13. gr. [...] Um heimildir til verð-
tryggingar fer skv. 14. gr. nema lög
kveði á um annað.
14. gr. Heimilt er að verðtryggja
sparifé og lánsfé skv. 13. gr. sé
grundvöllur verðtryggingarinnar
vísitala neysluverðs [...]
Ótvíræð frumkvæðisskylda
LÖGIN SKÝR UM FJÁRMÁLAEFTIRLITIÐ OG GENGISTRYGGINGU