Fréttablaðið - 15.10.2011, Blaðsíða 28

15. október 2011 LAUGARDAGUR28
Veigamiklar breytingar á Alþingi
Ný lög um þingsköp Alþingis tóku gildi um síðustu mánaðamót. Með þeim fækkar fastanefndum, eftirlitshlutverk þingsins er
eflt og gegnsæi er aukið frá því sem áður var. Þorgils Jónsson kynnti sér breytingarnar sem þykja marka nokkur tímamót.
N
ý lög um þingsköp
Alþingis sem tóku
gildi um síðustu
mánaðamót fela
í sér veigamiklar
breytingar á störf-
um og hlutverki þingsins. Yfirlýst
markmið þeirra er að gera þinginu
betur kleift að annast þau verk-
efni sem því eru falin, meðal ann-
ars með gagngerum umbótum á
nefndakerfinu og eftirlitshlutverki
þingsins. Þá verður staða minni-
hlutans styrkt með frekari kröf-
um um upplýsingagjöf og gagnsæi.
Fastanefndum fækkað
Stærsta breytingin er sú sem lýtur
að breytingum á nefndaskipan.
Fastanefndunum hefur verið fækk-
að úr tólf í átta og nefndarsætum
þar með úr 110 niður í 72.
Meðal annars eru velferðarmál
sett í eina nefnd, menntamálanefnd
er sameinuð allsherjarnefnd, efna-
hags- og viðskiptanefnd eru sam-
einaðar og undir nýja atvinnuvega-
nefnd falla mál tengd sjávarútvegi,
landbúnaði og iðnaðar- og orkumál-
um.
Þá er sett á laggirnar sérstök
stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd
sem nánar verður vikið að hér á
eftir.
Í nefndaráliti þingskapanefnd-
ar með frumvarpinu segir að með
þessum breytingum sé verið að
styrkja og efla nefndastarfið.
Með breytingunum munu flestir
þingmenn aðeins sitja í einni nefnd
í stað tveggja til fjögurra áður.
Með því er leitast við að tryggja
að hver nefndarmaður geti sér-
hæft sig á ákveðnu sviði og þannig
sinnt starfsskyldum sínum betur
en áður var. Auk þess mun þessi
breyting koma til með að auðvelda
allt skipulag á nefndasviði þar sem
ekki verður eins mikið um skaran-
ir á fundum og starfsfólk þingsins
getur einnig sérhæft sig frekar og
þannig þjónustað þingmenn betur.
Breytingar þessar beinast allar
að sama marki, það er að nefndar-
starf verði markvissara og þar af
leiðandi verði lagasetningar fag-
legri og betur undirbúnar og von-
andi vandaðri.
Eftirlitshlutverkið eflt
Annað meginefni nýrra laga er að
styrkja valdsvið þingsins gagnvart
ríkisstjórninni með því að auka
möguleika þess á að veita stjórn-
völdum aðhald.
Í nýju lögunum eru skýrar regl-
ur um rétt Alþingis til að fá upp-
lýsingar frá stjórnsýslunni og einn-
ig er gert ráð fyrir að minnihluti
nefnda geti kallað eftir gögnum.
Þá hefur, eins og áður sagði,
verið stofnuð ný fastanefnd, stjórn-
skipunar- og eftirlitsnefnd. Sú er
mótuð að norskri fyrirmynd og
hefur það hlutverk að fjalla um
þingmál sem falla undir hennar
svið, til að mynda varðandi stjórn-
arskrá, forseta Íslands, þingið og
stofnanir þess, kosningamál og þar
fram eftir götunum. Nefndinni er
einnig gert að sýna frumkvæði í
eftirlitshlutverki þingsins og getur
í þeim efnum kannað ákvarðan-
ir einstakra ráðherra og verklag
eftir því sem tilefni er. Minnihluti
nefndar, fjórðungur hið minnsta,
getur kallað eftir þess háttar
athugun. Í nefndaráliti þingskapa-
nefndar er tilkomu stjórnskipunar-
og eftirlitsnefndar fagnað, en um
leið er talið mikilvægt að hófsemi
sé gætt í beitingu margra úrræða
sem hún hafi yfir að ráða.
Þá leggja lögin skyldu á ráðherra
að Alþingi séu tryggðar allar þær
upplýsingar sem hafi verulega þýð-
ingu fyrir mál sem eru til meðferð-
ar á þingi.
Fjárlög fá meiri tíma
Fyrir utan þessi tvö stóru atriði
eru fjölmargar umbætur í nýju
lögunum um þingsköp. Þar má
sem dæmi nefna að frestinum
til að leggja fram frumvörp var
breytt til þess að þingmönnum sé
tryggður nægur tími til að fjalla
um mál sem koma frá stjórnvöld-
um í stað þess að þau séu lögð fram
seint til þess að þrýsta á um skjóta
afgreiðslu. Í nefndaráliti þing-
skapanefndar við afgreiðslu frum-
varpsins segir að slík vinnubrögð
séu ekki til þess fallin að auka
gæði lagasetningar.
Samkomudagur þings, sem hefur
síðustu ár verið fyrsti virki dagur
októbermánaðar, hefur verið færð-
ur fram til annars þriðjudags í
september frá og með næsta hausti
og er ýmislegt talið munu vinnast
með því. Þar má helst nefna að
vinna við fjárlagagerð getur haf-
ist fyrr og fær því ítarlegri með-
ferð hjá þinginu.
Varðandi fjárlög hafa þær breyt-
ingar einnig orðið að nú þarf fjár-
málaráðherra ekki síðar en 1. apríl
ár hvert að leggja fram þingsálykt-
unartillögu með grófri áætlun um
útgjaldaliði næsta fjárlagaárs. Auk
þess skal því fylgja áætlun um rík-
isfjármál næstu þriggja ára á eftir.
Einnig er kveðið á um að öllum
stjórnarfrumvörpum muni fylgja
kostnaðarmat og það skuli endur-
skoðað verði miklar breytingar
á frumvarpinu í meðförum þing-
nefnda.
Aðhald vegna fyrirspurna og
þingsályktana
Nýju þingsköpin fela einnig í sér
mjög eflt aðhald að stjórnvöldum
þar sem forsætisráðherra skal til
dæmis skila skýrslu á hverju ári
þar sem farið er yfir framkvæmd
þeirra þingsályktana sem sam-
þykktar hafa verið.
Varðandi fyrirspurnir til ráð-
Á sta Ragnheiður Jóhannesdóttir, forseti Alþingis, var, ásamt formönnum allra þing-
flokka, flutningsmaður frumvarps að lögum um
þingsköp og segir í samtali við Fréttablaðið að
margar og mikilvægar breytingar felist þar.
FBL: Hver var hvatinn á bak við þessa endur-
skoðun á þingsköpum?
ÁRJ: „Í kjölfar þess að ég tók við skýrslu
haustið 2009 sem forsætisnefnd Alþingis lét
vinna fyrir sig um eftirlit Alþingis með fram-
kvæmdarvaldinu var orðið nauðsynlegt að
breyta þingsköpum Alþingis. Þar var farið yfir
lög og reglur og metið hvort ástæða væri til
breytinga. Í henni voru lagðar til margar laga-
breytingar til að styrkja þingið svo það gæti
sinnt eftirlitshlutverki sínu sem skyldi. Þar á
meðal eru þessar breytingar á þingsköpunum
og lagt til að sett yrðu lög um rannsóknarnefnd-
ir. Ég lét þá strax hefja vinnu við frumvörp í
samræmi við það. Frumvarpið um rannsókn-
arnefndirnar var svo samþykkt í vor og tók þá
gildi. Frumvarpið um breytingar á þingsköpum
var einnig samþykkt samhljóða í vor, en það tók
gildi nú 1. október. Rannsóknarnefnd Alþingis
lagði ríka áherslu á það í skýrslu sinni að þingið
gerði þessar breytingar. Þingmannanefndin
sem tók rannsóknarskýrsluna til meðferðar
tók undir það í skýrslu sinni sem samþykkt var
samhljóða á Alþingi í fyrra. Aðalhvatinn við
þessa gagngeru endurskoðun á þingsköpunum
var sem sagt skýrslan um eftirlit Alþingis með
framkvæmdarvaldinu og einnig skýrsla þing-
mannanefndarinnar.“
FBL: Hver er veigamesta breytingin, að þínu
mati, sem nýju lögin fela í sér?
ÁRJ: „Þær eru margar mjög mikilvægar
og veigamiklar, ég nefni breytingarnar á
nefndunum, mjög mikilvæg er ný fastanefnd,
stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd. Hún er
sambærileg eftirlitsnefndum á þjóðþingum
Norðurlandanna, sem sinna þingeftirlitinu sér-
staklega. Nefndunum var fækkað úr tólf í átta
og ekki er lengur ein nefnd fyrir hvert ráðu-
neyti eins og var, en það gagnrýndi rannsóknar-
nefnd Alþingis. Þær verða því óháðar fagráð-
herrum. Svo eru mikilvæg ákvæði um rétt
þingmanna til að kalla eftir upplýsingum frá
ráðherrum, hvort sem það eru trúnaðarupp-
lýsingar eða ekki. Nýmæli eru opnir nefnda-
fundir fyrir fréttamönnum og opnir fundir
þar sem ráðherrar sitja fyrir svörum þing-
nefndar í beinni útsendingu, en nú eru nefnda-
fundir þrenns konar: lokaðir, gestafundir og
opnir fundir. Síðan er líka mikilvægt ákvæð-
ið um aukna ábyrgð stjórnarandstöðunnar í
nefndastarfinu. Staða minnihlutans er styrkt á
margan hátt í lögunum. Samkomudegi Alþingis
er breytt og verður annar þriðjudagur í septem-
ber í stað 1. október. Forsætisráðherra skal nú
á hverju hausti leggja fram skýrslu um fram-
kvæmd þingsályktana. Hagsmunaskráning
þingmanna er nú lögbundin og alþingismenn
munu setja sér siðareglur. Ýmis fleiri nýmæli
eru þarna sem of langt yrði upp að telja.“
FBL: Finnst þér eitthvað enn vanta í lögin
eins og þau eru núna?
ÁRJ: „Já, það þarf að vinna áfram að frek-
ari breytingum á þingsköpunum. Alþingi kaus
nýja þingskapanefnd í vikunni sem mun halda
vinnunni áfram í vetur. Í lok nefndarálits þing-
skapanefndarinnar frá því í sumar eru talin
upp nokkur atriði sem nýja þingskapanefndin
mun væntanlega skoða, meðal annars skipulag
þingstarfanna, ræðutíminn og vefur þingsins,
þ.e. að bæta aðgengi almennings enn frekar að
störfum þingsins, svo sem störfum fastanefnda
og þingmálum.“
■ MIKILVÆG MÁL Í HÖFN, EN FREKARI BREYTINGA ER ENN AÐ VÆNTA
BREYTTIR TÍMAR Töluverð breyting verður á starfsemi þingsins með nýjum þingskapalögum þar sem fastanefndum er fækkað,
eftirlitshlutverk þess er eflt og minnihlutinn mun hafa meira vægi. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
herra, hefur tímafrestur til svara
verið lengdur til að endurspegla
raunhæfari tímaþörf, en ef mis-
brestur verður á er ráðherra gert
að gera forseta Alþingis skriflega
grein fyrir ástæðum tafanna og
hvenær svars sé að vænta.
Nýr tónn sleginn
Í heild má segja að í nýju lögun-
um sé leitast við að slá nýjan tón
í störfum Alþingis sem miði að
auknu sjálfstæði í stjórnskipun
landsins og bættum vinnubrögð-
um, sem hlýtur að vera fagnaðar-
efni. Alltént var almenn samstaða
um nýju lögin þar sem þau voru
samþykkt með öllum atkvæðum
viðstaddra þingmanna. Enn á vit-
anlega eftir að reyna á hin nýju
„tæki“ þingsins og verður sér-
staklega fróðlegt að sjá hina nýju
stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd
að störfum.
Endurskoðun þingskapa er þó
alls ekki lokið þó að þessum stóra
áfanga hafi verið náð, þar sem
ný þingskapanefnd var kosin af
Alþingi í síðustu viku og mun hún
vinna að enn frekari endurskoðun.
● Forsætisnefnd gert að undirbúa
siðareglur fyrir alþingismenn.
● Utandagskrárumræður heita nú
„sérstakar umræður“.
● Fjárhagsleg hagsmunaskráning
alþingismanna lögbundin.
● Íslenska lögfest sem þingmál.
Aðrar nýjungar
1 SE leggur mat á hvort skipa eigi
rannsóknarnefnd um
ákveðin álitamál.
2SE gerir tillögu um skipan rannsóknar-
nefndar og leggur fyrir
þing.
3Eftir að rannsókn lýkur er skýrsla tekin
fyrir í SE.
4 Álit SE á skýrslu kynnt fyrir þingi
ásamt tillögum um
frekari aðgerðir. Þing
tekur ákvörðun um
framhaldið.
Fækkun fastanefnda
● Allsherjarnefnd
● Menntamálanefnd
● Efnahags- og skattanefnd
● Viðskiptanefnd
● Fjárlaganefnd
● Heilbrigðisnefnd
● Félags- og tryggingamálanefnd
● Iðnaðarnefnd
● Sjávarútvegs- og landbúnaðarnefnd
● Samgöngunefnd
● Umhverfisnefnd
● Utanríkismálanefnd
Fjöldi nefndarsæta: 110
FYRIR BREYTINGU EFTIR BREYTINGU
● Allsherjar- og menntamálanefnd
● Efnahags- og viðskiptanefnd
● Fjárlaganefnd
● Velferðarnefnd
● Atvinnuveganefnd
● Umhverfis- og samgöngunefnd
● Utanríkismálanefnd
● Stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd
Fjöldi nefndarsæta: 72
Rannsóknarnefndir
Nýju þingskapalögin fela stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd (SE) að ákveða hvort og hvenær Alþingi skipar rann-
sóknarnefndir. Ferill þeirra mála er svohljóðandi:
NÝ LÖG UM ÞINGSKÖP ALÞINGIS
Ásta Ragnheiður Jóhannes dóttir
forseti Alþingis