Morgunblaðið - 16.07.2010, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. JÚLÍ 2010
Á ströndinni Í jafn góðu veðri og var í höfuðborginni í gær var ekki annað hægt en að bregða á leik í Nauthólsvík. Þeir, sem ekki fannst nógu hlýtt, gátu einfaldlega grafið sig í sandinn.
Ernir
Eins og alkunna er
hefur að undanförnu
verið mikil umræða um
tvo dóma Hæstaréttar
varðandi gengistryggð
bílalán fjármögn-
unarfyrirtækja, þar
sem niðurstaðan var sú
að óheimilt hefði verið
að binda lánin í íslensk-
um krónum við gengi
erlendra gjaldmiðla.
Kemur það skýrt fram í at-
hugasemdum með frumvarpinu um
vexti og verðtryggingu nr. 38/2001
og ítrekað tekið fram í lögskýr-
ingagögnum, að með lögunum væri
felld niður heimild til að miða fjár-
skuldbindingar við gengi erlendra
gjaldmiðla, sem framsögumaður á
Alþingi ítrekaði sérstaklega. Þrátt
fyrir þetta voru slík lán veitt í ára-
tug, sem að mínu mati verður að
telja eitt mesta lögfræðiklúður Ís-
landssögunnar, a.m.k. hvað varðar
fjárhagslegar afleiðingar fyrir ríkið
og skattborgara þessa lands og var
ekki á bætandi. Lítur nú út fyrir að
fjármálafyrirtæki muni eitt af öðru
verða gjaldþrota í kjölfarið vegna
þessara bílalána. Hver heildar-
áhrifin á samfélagið muni verða,
þegar upp er staðið, mun koma fljót-
lega í ljós.
Eins og komið hefur fram eru
margir lántakendur, sem þegar
munu njóta verulegs fjárhagslegs
ábata af þessu forkastanlega klúðri
þó ekki sáttir, að Seðlabankinn og
Fjármálaeftirlitið skyldu gefa út
samræmdar viðmiðunarreglur, hvað
greiða skuli í vexti af lánum þessum
sem nauðsynlegt var
þó að gera. En mikill
vill meira. Telja margir
lántakendanna að um-
samdir vextir eigi að
standa óbreyttir, þótt
gengistryggingin hafi
verið dæmd ólögmæt.
Um þetta munu dóm-
stólar að sjálfsögðu
eiga síðasta orðið. Þó
langar mig hér, þar
sem ég kem hvergi að
málum, að benda á
nokkur atriði og sjón-
armið, hvað vaxtaþátt hinna geng-
istryggðu bílalána snertir, sem gætu
skipt máli við málareksturinn og
haft áhrif á væntanlega dómsnið-
urstöðu.
Um það er ekki deilt að meg-
inreglan í samningarétti er sú að
samningar skuli standa. Jafnframt
að sé eitt ákvæði samnings dæmt
ólögmætt þá gildi samningurinn
óbreyttur að öðru leyti. Þetta er
bara ekki alltaf svona einfalt og af-
dráttarlaust. Önnur sjónarmið geta
komið til.
Í 36. gr. samningalaganna nr. 7/
1936 er heimild fyrir dómstóla að
víkja samningi til hliðar eða hluta
hans eða breyta honum yrði það tal-
ið augljóslega ósanngjarnt að bera
samninginn fyrir sig. Í þessu ákvæði
felst nauðsynlegur öryggisventill,
þegar samningsákvæði kann að leiða
til þess að það sé af einhverjum
ástæðum talið ótækt eða óviðunandi
í óbreyttu formi. Eitt er þó að víkja
samningsákvæði til hliðar, en annað
að breyta því til hækkunar eða lækk-
unar, sem dómstólar hafa þó gert á
Norðurlöndunum.
Í þessu sambandi hefur verið vitn-
að til 2. mgr. 36. gr. c, sem segir að
sé samningur talinn ósanngjarn eða
raski til muna réttindum og skyldum
samningsaðila, neytendum í óhag,
þá skuli samningurinn gilda óbreytt-
ur að öðru leyti. Hér verður að hafa í
huga að samningalögin eru annars
vegar að fjalla um hagsmuni seljand-
ans eða lánveitandans og hins vegar
hagsmuni kaupandans eða lántak-
ans. Einn samingsaðili í samskiptum
við annan samningsaðila, þar sem
hagsmunir neytandans, ein-
staklingsins, eru ráðandi en ekki
hagsmunir lánveitandans/seljand-
ans, sem verður að bera hallann af.
Hvað hins vegar snertir vexti af
gengistryggðum bílalánum, þá er
annars vegar um að ræða hagsmuni
lántakans, einstaklings, og hins veg-
ar hagsmuni allra landsmanna,
skattborgaranna, sem eru líka neyt-
endur, sem þyrftu þá sameiginlega
að axla byrðarnar, ef umsamdir
samningsvextir ættu að gilda áfram.
Hér er verið að tala um a.m.k. tugi
milljarða, ef ekki miklu meira, sem
velt yrði á alla neytendur í landinu,
fái umsamin vaxtakjör að standa.
Tilgangur samningalaganna með
ákvæðinu um neytendavernd er ekki
sá að losa einn neytanda undan
greiðslukvöð og um leið færa hana
yfir á alla landsmenn viðkomandi
þjóðríkis.
Til viðbótar 36. gr. eða angi af
henni er svonefnda forsendukenn-
ingin í lögfræðinni, þ.e.a.s. kannað
hvaða forsendur lágu að baki lán-
veitingunni í þessu tilfelli. Talað er
um brostnar forsendur þótt í þessu
tilviki hér væri væntanlega réttara
að tala um rangar forsendur þar sem
lánasamningarnir byggðust á lög-
villu. Hvort heldur, þá liggur hér
fyrir að þær forsendur sem menn
gáfu sér í upphafi fyrir vöxtunum
brugðust gjörsamlega þar sem
ákvörðunarástæða hinna lágu vaxta
var eingöngu og alfarið gengistrygg-
ingin sem er eitt form verðtrygg-
ingar.
Þá liggur fullljóst fyrir að vilji lán-
veitandans stóð ekki til þess að veita
bílalán, nema með gengis- eða verð-
tryggingu og þá og þar af leiðandi á
lágum vöxtum. Hefði mönnum yf-
irhöfuð og nokkurn tímann staðið til
boða að fá óverðtryggð bílalán ætti
það að vera óumdeilt og hafið yfir
allan vafa að eingöngu hefði verið
um svokallaða seðlabankavexti að
ræða. Með ákvörðuninni nú um sam-
ræmda seðlabankavexti eru menn
nú að setja sig í þau spor varðandi
vextina sem menn hefðu verið í á
lántökudegi gefi maður sér að í
myndinni hefði verið yfir höfuð að
gefa mönnum kost á að fá óverð-
tryggð lán. Menn verða að spyrja sig
þeirrar spurningar hvað menn hefðu
samið um á samningsdegi, hefði þá
legið fullljóst fyrir, sem það reyndar
gerði, að gengistrygging lána væri
með öllu ólögmæt og ekki hægt að
veita slík lán? Þetta þarf að hafa í
huga, þegar fjallað er um það, hvað
séu eðlilegir og sanngjarnir vextir af
þessum bílalánum í dag og hvort þá
lántakendunum verði færðar frekari
gjafir.
Ýmis önnur lögmæt sjónarmið
geta hér einnig komið til skoðunar,
þegar dómstólar fjalla um það,
hvaða vexti lántakendur skuli nú
greiða. Má hér benda á svokallaða
auðgunarreglu, sem getur gilt, þeg-
ar um er að ræða óréttmæta auðgun
eins aðila á kostnað annars. Mætti í
því sambandi spyrja sig þeirrar
spurningar, hvort eðlilegt og sann-
gjarnt sé, að aðili, sem hefur auðgast
verulega vegna yfirgengilegs
lögfræðiklúðurs viðsemjanda síns,
skuli eiga rétt á að auðgast enn frek-
ar en hann hefur þegar gert á kostn-
að viðsemjanda síns. Í þessu tilviki
með því að vaxtabyrðinni verði að
mestu létt af honum og velt yfir á all-
an almenning í landinu, sem hvergi
kom nálægt samningi viðkomandi
aðila. Er þetta sanngjarnt og eðli-
legt? Fellur slíkt undir hugtakið
neytendavernd í skilningi samn-
ingalaganna?
Það eru vinsamleg tilmæli mín til
þeirra, sem hæst hafa látið varðandi
óbreytta vexti af þessum bílalánum,
að þeir láti af slíkri kröfugerð. Þess í
stað gangist þeir undir að greiða
þessar samræmdu vaxtaviðmið-
unarreglur Seðlabankans, sem þeir
geta gert með skriflegum fyrirvara
um betri rétt, komist dómstólar að
þeirri niðurstöðu, að óheimilt sé að
breyta vöxtunum til hækkunar frá
samningsvöxtum. Þangað til að
dómsniðurstaða liggur fyrir hafa
menn nóg af erfiðum vandamálum
tengdum lánamálum til að fjalla um
og reyna að leysa.
Eftir Jónas
Haraldsson » Það eru vinsamleg
tilmæli mín til
þeirra, sem hæst hafa
látið varðandi óbreytta
vexti af þessum bílalán-
um, að þeir láti af slíkri
kröfugerð.
Jónas Haraldsson
Höfundur er lögfræðingur.
Gjafir eru yður gefnar