Fréttablaðið - 15.12.2011, Blaðsíða 40

40 15. desember 2011 FIMMTUDAGUR
Ein af hverjum fjórum stúlkum á aldrinum 11-15 ára á ekki
völ á skólagöngu. Í Afríku fær
ekki nema ein af hverjum þremur
stúlkum gagnfræðamenntun. Af
796 milljónum fullorðinna jarðar-
búa sem eru ólæsir eru 2/3 konur.
Aðeins í þriðjungi ríkja heims-
ins hafa drengir og stúlkur jafna
möguleika á að ganga í gagnfræða-
skóla.
Ýmsar hindranir eru í vegi fyrir
því að stúlkur njóti skólagöngu
til jafns við drengi. Sums staðar
stendur snemmbúið hjónaband og
barneignir í vegi fyrir því að stúlk-
ur fái að ganga í skóla á unglings-
árum. Þá skortir þær og foreldrana
víða fyrirmyndir annarra mennt-
aðra kvenna og oft á áhugaleysi
foreldranna stóran hlut að máli í að
stúlkurnar njóta ekki skólagöngu
til jafns við bræður sína. Ekki má
heldur gleyma því að kynbund-
ið ofbeldi gegn skólastúlkum og
kennurum þeirra fær sums staðar
að líðast og fælir stúlkur frá því að
sækja skóla og foreldra þeirra frá
því að senda þær þangað.
Börn læsra kvenna 50% líklegri til
að lifa
Það er hins vegar til mikils að
vinna að gera stúlkum kleift að
ganga í skóla til jafns við drengi.
Jafnrétti á þessu sviði er lífsspurs-
mál fyrir mannkynið allt. Talið
er að það gæti bjargað allt að 1,8
milljónum mannslífa á ári ef stúlk-
ur í Afríku sunnan Sahara gengju
almennt í gagnfræðaskóla. Konur
með gagnfræðapróf eru fimm sinn-
um líklegri en kynsystur þeirra til
að hafa fræðst um alnæmi og varn-
ir gegn því. Hvert ár sem bætist
við skólagöngu stúlkna lækkar
fæðingartíðni um 10%. Þannig eiga
gagnfræðaskólagengnar konur
í Malí að meðaltali þrjú börn en
ómenntaðar konur eiga að meðal-
tali sjö börn. Börn sem læsar konur
ala upp eru 50% líklegri til að ná
fimm ára aldri en börn ólæsra
kvenna.
Fyrr á þessu ári hrinti UNESCO
(mennta-, vísinda-, fjölmiðla- og
menningarmálastofnun Samein-
uðu þjóðanna) úr vör samstarfs-
verkefni um menntun stúlkna og
kvenna, með þátttöku fjölda stofn-
ana, félagasamtaka og fyrirtækja
um heim allan. Samstarfsverk-
efnið leggur höfuðáherslu á gagn-
fræðamenntun stúlkna og fullorð-
insfræðslu kvenna. Það kemur í
framhaldi af áherslunum í starfi
undanfarinna ára, en fyrir hönd
alþjóðasamfélagsins og í samstarfi
við marga aðila hefur UNESCO
róið öllum árum að því marki að
öll börn alls staðar í heiminum eigi
kost á barnaskólamenntun. Þetta
er eitt af þúsaldarmarkmiðunum
í þróunarmálum og er á meðal
þeirra markmiða sem alþjóðasam-
félaginu hefur orðið hvað mest
ágengt með að nálgast.
„Sættu þig aldrei við minni
menntun en bróðir þinn fær“
Á aðalráðstefnu UNESCO í liðnum
mánuði sló Irena Bokova, fram-
kvæmdastjóri UNESCO, því föstu
að menntun kvenna geymdi lykil-
inn að bættri framtíð mannkyns.
Þetta hafa ótal rannsóknir sýnt og
það eru núorðið viðtekin sannindi
að ef takast á að uppræta fátækt,
vernda umhverfið og tryggja frið
er nauðsynlegt að konur fái mennt-
un. „Ungar stúlkur og konur eru að
breyta heiminum,“ bætti Bokova
við. „Við verðum að gefa þeim
verkfærin sem þær þurfa til að
móta heiminn eftir sínu höfði. Það
eru engar hindranir sem ekki er
hægt að yfirstíga í vegi fyrir því
að kynjajöfnuður verði staðreynd
og allir fái menntun,“ sagði fram-
kvæmdastjóri UNESCO.
Vigdís Finnbogadóttir, vel-
gjörðar sendiherra UNESCO og
náinn ráðgjafi framkvæmdastjór-
ans, flutti ávarp við sama tækifæri
og undirstrikaði mikilvægi þessa
verkefnis: „Við verðum að gera
allt sem í okkar valdi stendur til
að bjarga mannkyninu. Það geta
konur gert.“ Skilaboðin sem Vig-
dís færði stúlkum um heim allan
voru þessi: „Sæktu þér menntun
og sættu þig aldrei við skemmri
menntun en bróðir þinn fær.“
Ólafur Stephensen skrifar merka grein á vísir.is 3. des-
ember sl. sem hann kallar Úr
fangelsi kjördæmapotsins. Það
er gaman að lesa eftir Ólaf þó ég
sé vissulega ekki alltaf sammála
honum og alls ekki núna.
Ég verð að játa að ég varð
bæði sár og næstum því móðgað-
ur eftir að hafa lesið þessi skrif
Ólafs.
Nú verður seint hægt að saka
mig um að vera sérstakur aðdá-
andi alþingismanna, hvort heldur
er Sunnlendinga eða annarra, en
þarna finnst mér ómaklega vegið
að æru fólks sem þrátt fyrir allt
er af bestu getu að vinna fyrir
umbjóðendur sína. Mér þykir rétt
að benda á þá staðreynd að land-
inu er skipt upp í kjördæmi. Fyrir
hvert kjördæmi sitja þingmenn
sem kosnir eru af íbúum viðkom-
andi svæðis. Þingmenn Suður-
kjördæmis eystra eru til dæmis
ekki kosnir af Reykvíkingum
frekar en þingmenn Norðaustur-
kjördæmis. Þingmenn Sunnlend-
inga eru kosnir af íbúum Suður-
kjördæmis og ef ekki til að vinna
að hagsmunum Sunnlendinga, þá
hverra?
Auðvitað er rekið kjördæma-
pot á Íslandi. Það hefur alla tíð
verið gert. Þar hafa landsbyggð-
arþingmenn farið fram frekar en
þingmenn Reykvíkinga, það mun
rétt vera. Ástæðan er aðstöðu-
munur landsbyggðarinnar og
höfuðborgarsvæðisins.
Það er einhvern veginn þannig
að fjármagn og atvinnuuppbygg-
ing hafa tilhneigingu til að sogast
til Reykjavíkur. Þar eru stofnan-
irnar sem höndla með fé lands-
manna, þar búa embættismenn-
irnir sem taka ákvarðanirnar.
Þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir til
að flytja til dæmis opinber störf
út á landsbyggðina er eins og eitt-
hvert tregðulögmál sé í gangi.
Lögmál sem segir að ekki sé
hagkvæmt að flytja þekkingu af
höfuðborgarsvæðinu, bara þang-
að. Þar eru öll tækifærin og þar
eru líka hæstu launin. Ég ætla
ekki að fara að skæla yfir þessum
staðreyndum, enda ekki óeðlilegt
að Reykjavík sé miðpunkturinn,
en vænt þætti mér um ef Ólafur
og fleiri sem deila þessum skoð-
unum hans gæfu sér örlítinn tíma
til að skoða fleiri hliðar málanna
en þær sem þykja hinn eini stóri
sannleikur innan við Rauðavatn.
Við skulum ekki vera feimin
við að kalla hlutina sínum nöfn-
um en við ættum að gæta þess
að gera þá ekki tortryggilega
eða gera lítið úr áhyggjum lands-
byggðarfólks eða úr vinnu þeirra
sem reyna að andæfa. Fangelsis-
málið er atvinnuspursmál, hvort
sem Ólafi líkar það betur eða
verr.
Atvinnuspursmál fyrir á milli
60-70 manns ef satt skal segja
og þar eru ekki meðtalin afleidd
störf eða önnur samfélagsleg
áhrif.
Gaman væri að skoða hvaða
hlutfallslegur fjöldi það væri á
höfuðborgarsvæðinu en til þess
skortir mig reiknigetu.
Flest er hægt að reikna til
Reykjavíkur ef notaðir eru mæli-
kvarðar höfuðborgarsvæðisins.
Að endingu legg ég til við Ólaf
að hann beini gagnrýni sinni
frekar að þeim fjölmörgu sér-
hagsmunapoturum sem mæla
götur Reykjavíkur og virðast
hafa margföld áhrif á við þing-
menn. Manni detta fyrst í hug
hagsmunagæslumenn fjármála-
kerfisins og sjávarútvegsfyrir-
tækja. Þar virðast menn hafa
komið ár sinni vel fyrir borð og
mætti skoðast nánar.
Það er hægt að skamma þing-
menn fyrir ýmislegt en ekki
þegar þeir sinna hlutverki sínu,
sem er að vinna umbjóðendum
sínum til gagns.
Auðvitað er rekið
kjördæmapot
Framtíð mannkyns veltur
á menntun kvenna
Stjórnmál
Hjalti Tómasson
skrifstofumaður
Menntamál
Valdimar Tr.
Hafstein
formaður íslensku
Unesco-nefndarinnar
Regína Bjarnadóttir
formaður landsnefndar
UN Women
Talið er að það gæti bjargað allt að 1,8
milljónum mannslífa á ári ef stúlkur í
Afríku sunnan Sahara gengju almennt í
gagnfræðaskóla.
Að eignast barn sem verður til úr eigin kynfrumu og er
beinn hluti arfleifðar og fjöl-
skyldu, fætt í ástarsambandi af
konunni, það þrá flestir. Höfum
á hreinu að til eru konur sem eru
heilbrigðar að öllu leyti en geta
ekki gengið með barn af því að
þær fæddust án legs eða misstu
það. Sumar konur geta hugs-
að sér að ganga með barn fyrir
slíka kynsystur og gera það af
fúsum vilja og án þess að nokk-
uð sérstakt komi í staðinn. Líkt
og að gefa öðrum einstaklingi
nýra. Hvort og með hvaða hætti
mætti leyfa konu að veita annarri
slíka velgjörð er samt málefni
sem sumum virðist ekki til auð-
veld lausn á. Málið er viðkvæmt,
einkum vegna barns sem fæðist
og hverjum það skuli lögformlega
tilheyra. Fjölmargar röksemdir
um hættur þessu samfara hafa
verið settar fram, á misgóðum
grunni þó. Mörgum þykir betri
hugsun að konur gangi með og
gefi frá sér börn til ættleiðingar,
þó að í þessu kunni að felast þver-
sögn. Menn verða seint sammála
í efnum sem þessum þar sem
læknisfræðileg, lagaleg og sið-
ferðileg álitamál koma til. Ekki
voru allir sammála um fóstur-
eyðingalöggjöfina, tæknifrjóvg-
un, réttindi samkynhneigðra eða
snemmskimun fósturs, en samt
hefur tekist með tímanum að
skapa ágæta sátt um þessi mál í
samfélaginu, a.m.k. hvað flesta
varðar. Hvers vegna gæti það
ekki gerst varðandi staðgöngu-
mæðrun? Það er auðvelt að skilja
viðhorf ungrar konu sem á tán-
ingsaldri kemst að því að hún er
sköpuð án legs. Eða konuna sem
missir leg sitt eða getur af öðrum
heilsufarsástæðum ekki gengið
sjálf með barn. Skilja löngunina
til að eignast barn sem getið er af
manni sjálfum, karli og konu. Enn
er ekki hægt að fá ígrætt leg, þó
að í slíka aðgerð kunni að stytt-
ast. Það mundi heldur ekki leysa
vanda allra.
Hér er um að ræða mjög fáar
konur, eina á eins eða tveggja
ára fresti. Rannsóknir sem varða
börnin, foreldrana, staðgöngu-
móðurina og fjölskyldur þeirra
benda til að þetta gangi alla jafna
vel, þó að vandamál geti komið
upp. Vandamál eftir venjuleg-
an getnað eru hlutfallslega mun
algengari, hvað þá ef miðað væri
við heildartölur. Aukaleg áhætta
staðgöngumóður er mjög lítil
og rannsóknir sýna að vel und-
irbúin staðgöngumæðrun lánast
alla jafna vel. Tæknin er fyrir
hendi til að aðstoða þessar fáu
konur við að eignast barn með
hjálp annarrar velviljaðrar konu.
En lagaheimildina og rammann
utan um hana vantar á Íslandi.
Þetta má búa til og endurbætt
þingsályktunartillaga, sem nú
liggur fyrir Alþingi, bendir á
skynsamar leiðir til þess. Rétt
eins og með tæknifrjóvgun má
setja þröngar skorður sem síðar
mætti rýmka ef um það næðist
samfélagsleg sátt. Allir eru sam-
mála um velgjörðarsjónarmiðið.
Það má gefa kynfrumur og líka
nýra. Hvers vegna mætti ekki
standa að staðgöngumæðrun með
líkum hætti og án þess að setja
á þær konur vændisstimpil? Er
það að „lána“ verra en að „gefa“?
Hvers vegna ætti að þurfa að bíða
eftir hinum Norðurlandaríkjun-
um? Ekki var það gert varðandi
feðraorlof. Þarf úrræði fyrir fáa
að þýða að allt sé opnað fyrir
öllum? Nei, það er ekki svo. Þess-
ar fáu konur þurfa nú á veglyndi
samfélagsins að halda.
Margir sem láta sig málið
varða vildu sjá meiri umræð-
ur meðan löggjöf er undirbúin.
Það þarf að gerast í fjölmiðlum á
formi þar sem staðreyndir ráða
í fordómalausri umræðu. Blogg-
heima og fésbækur þarf að forð-
ast. Einhvern tímann þarf sú
umræða þó að enda. Umfjöllun
fyrr á árinu um barn sem stað-
göngumóðir í fjarlægu landi gekk
með fyrir íslenska móður sýndi
að skoða þarf vel hvað gera mætti
hér, í stað þess að fólk leiti í lang-
an veg að úrræðum sem flestum
hugnast miður vel.
Staðgöngumæðrun: fáeinar konur
þurfa veglyndi samfélagsins
Staðgöngu-
mæðrun
Reynir Tómas
Geirsson
prófessor í fæðinga- og
kvensjúkdómafræði og
yfirlæknir á Landspítala
Tæknin er fyrir hendi til að aðstoða þessar
fáu konur við að eignast barn með hjálp
annarrar velviljaðrar konu. En lagaheim-
ildina og rammann utan um hana vantar á Íslandi