Fréttablaðið - 15.12.2011, Blaðsíða 18

15. desember 2011 FIMMTUDAGUR18
Svavar
Hávarðsson
svavar@frettabladid.is
FRÉTTASKÝRING: Hugmyndir um virkjun Ölfusár við Selfoss
Veiðimálastofnun hefur
sent frá sér skýrslu um
áhrif virkjunar við Selfoss
á fiskistofna á vatnasvæði
Hvítár og Ölfusár. Ekki
verður skýrsla stofnunar-
innar skilin öðruvísi en að
með virkjunarframkvæmd-
um sé teflt á tæpasta vað
hvað varðar laxa- og sil-
ungsstofna í mörgum ám
í einu stærsta vatnakerfi
landsins.
Sveitarfélagið Árborg og Selfoss-
veitur bs., sem er sjálfstætt félag
sem heyrir undir sveitarfélagið,
endurvöktu fyrir skemmstu hug-
myndir um að reisa vatnsaflsvirkj-
un í Ölfusá við Selfoss, svokallaða
Selfossvirkjun. Var sótt um rann-
sóknaleyfi til Orkustofnunar í lok
september sem var gefið út fyrir
réttu ári.
Þessar hugmyndir gengu í endur-
nýjun lífdaga vegna fyrirhugaðrar
byggingar nýrrar brúar yfir Ölfusá
norðan við Selfoss, en hugmyndin
gerir ráð fyrir því að brúin verði
nýtt sem stíflugarður nýrrar virkj-
unar. Með því að slá tvær flugur í
einu höggi á þennan hátt er Selfoss-
virkjun talin hagkvæmari kostur
en margir aðrir virkjunarkostir
sem koma til álita í dag.
Í umsókn um rannsóknaleyf-
ið kemur fram að fyrri rannsókn-
ir séu hverfandi en það er helst
Vegagerðin sem hefur aflað upp-
lýsinga vegna umhverfismats
og áætlana um tvöföldun Suður-
landsvegar en brúin er hluti þeirr-
ar framkvæmdar. Í umsókn um
rannsóknaleyfi kemur fram að
umhverfisáhrif verða einskorðuð
við árfarveg Ölfusár og aðallega
þurfi að huga að tveimur atriðum,
flóðahættu og áhrifum á fiskgengd.
Veiðiparadís
Á vatnasvæði Ölfusár-Hvítár lifa
allar þær tegundir fiska sem finn-
ast í fersku vatni á Íslandi. Lax er
víðast hvar ríkjandi tegund en á
svæðinu eru einnig stórir stofnar
urriða og bleikju. Fiskgengi hluti
vatnasvæðisins þar sem uppeldi er
á sjógengnum laxfiskum er nálægt
320 kílómetrar samanlagt.
Umtalsverðar nytjar eru af veiði
á vatnasvæðinu og eru veiðistofn-
ar laxa og silunga þar meðal þeirra
stærstu á landinu. Stunduð er neta-
veiði, sem er bundin við jökulvatn-
ið og stangveiði sem einkum er
stunduð í hliðaránum og við ósa
þeirra. Alls eru 267 jarðir aðilar
að Veiðifélagi Árnesinga sem er
félag þeirra sem eiga veiðirétt á
vatnasvæðinu. Veiðifélag Árnes-
inga tekur til fiskgenga hluta
vatnasvæðisins og nær til jarða við
Ölfusá, Hvítá, Sog og þveráa þess,
Brúará og Hagaós, Hólaá, Tungu-
fljót að fossinum Faxa, Litlu-Laxá,
Stóru-Laxá og Dalsá/Fossá, svo
nokkrar séu nefndar. Að auki eru
veiðiréttarhafar við Tungufljót
ofan við fossinn Faxa og Varmá-
Þorleifslæk en sérstök veiðifélög
eru um þessi svæði.
Netaveiði er stunduð frá 20 til 30
jörðum og alls er veitt með 76 til
85 stöngum í laxveiði
í alls 105 daga. Fjöldi
stangardaga getur því
orðið allt að 9.450 í lax-
veiði á ári. Í silungsveiði
eru rúmlega 18 þúsund
stangardagar.
Umtalsverðar nytjar
eru því af veiði á vatna-
svæðinu og verðmæti
veiða á göngufiskum.
Má áætla að verðmæti
á göngufiskum til veiði-
réttarhafa á vatnasvæð-
inu sé hátt í 150 millj-
ónir króna. Við þetta
bætist óbeint verðmæti
sem rennur til ferða-
þjónustu og annarra á
svæðinu sem getur tvö-
eða þrefaldað þessa
upphæð, samanber úttekt sem Hag-
fræðistofnun Háskóla Íslands gerði
árið 2004.
Veiðimaðurinn
Bjarni Júlíusson, formaður Stanga-
veiðifélags Reykjavíkur, segir að
veiðimenn geti að sjálfsögðu skil-
ið áhuga manna á að nýta auðlindir
til raforkuframleiðslu. „En lax- og
silungsveiði eru dýrmætar auðlind-
ir líka. Það er alveg ljóst að virkj-
un eins og rætt hefur verið um í
Ölfusá getur haft hörmuleg áhrif
á fiskistofna árinnar. Það er alveg
ljóst að ef illa fer þá mun veiði í
Soginu og Stóru-Laxá, þessum forn-
frægu veiðiperlum, heyra sögunni
til,“ segir Bjarni.
Í hnotskurn
Rannsókn Veiðimála-
stofnunar nær ti l
vatnakerfis Ölfusár,
fiskistofna á vatna-
svæðinu og frummats
á hugsanlegum áhrif-
um af virkjun. Gerð er
grein fyrir mögulegum
mótvægisaðgerðum og
þeirri áhættu sem verð-
ur tekin ef fallist verð-
ur á framkvæmdir.
Niðurstaða Veiði-
málastofnunar er í
hnotskurn sú að líkur
eru til að virkjunin geti
haft umtalsverð áhrif.
Sýnt sé að mest af fisk-
framleiðslu vatnasvæð-
isins á sér stað ofan lón-
stæðis virkjunarinnar. Það þýðir að
það er afar mikilvægt að fiskgöng-
ur raskist ekki.
Án virkra mótvægisaðgerða yrði
lokað fyrir gönguleið fiska upp ána.
Það þýddi endalok þeirra göngu-
fiskstofna sem eru ofan stíflu.
Hindrun yrði einnig á gönguleið
fiska til sjávar. Slíkt gæti tafið
gönguseiði og fullorðinn fisk á leið
til sjávar með ófyrirséðum afleið-
ingum.
Virkjunin getur og valdið umtals-
verðum neikvæðum áhrifum á
veiðinýtingu ef fiskur tefst á ferð
sinni upp ána framhjá kafla með
skertu rennsli, upp fyrir stíflu og
í gegnum inntakslón. Virkjunin
veldur því miklu tjóni ef mótvæg-
isaðgerðir eru ekki gerðar eða þær
virka ekki eins og til er ætlast.
Um mótvægisaðgerðir
Í skýrslunni er vikið að þeim mót-
vægisaðgerðum sem framkvæmda-
aðilar hafa nefnt. Forsvarsmenn
Selfossveitna hafa sagt að ekki
verði ráðist í framkvæmdir án þess
að tryggt væri að áhrif yrðu óveru-
leg á fiskstofna, en telja jafnframt
að mótvægisaðgerðir tryggi að svo
verði.
Eins segir í skýrslunni að „lík-
legt verður að telja að það takist
að koma fiski upp fyrir mannvirki
virkjunarinnar en upp geti komið
ófyrirséð vandamál sem tímafrekt
geti orðið að vinna úr. Mesta óviss-
an, að mati Veiðimálastofnunar, er
um virkni seiða- og fiskfleytu fram
hjá stíflu. Slík mannvirki hafa ekki
verið byggð hér á landi en þó fyrir-
huguð í Urriðafossvirkjun í Þjórsá.
Við þetta bætir Guðni Guðbergs-
son, sérfræðingur á Veiðimála-
stofnun. „Í raun er ekki gott þegar
framkvæmdaraðili leggur af stað
með virkjunaráform með eins lítið
af upplýsingum og reynsluleysi
og raunin er varðandi hugmynd-
ir Árborgar um Selfossvirkjun.
Það vantar mikið upp á varðandi
afmörkun og hönnun til að hægt sé
að meta með sæmilegri nákvæmni
hver áhrifin geti orðið. Að mínu
mati er djarft teflt varðandi Sel-
fossvirkjun og allt of lítið til að
byggja á á þessari stundu og áætl-
anir á hugmyndastigi að mestu.
Það þyrfti að vera meiri reynsla og
vandvirkni við undirbúning. Það
þarf mun meiri vitneskju og rann-
sóknir ef vel á að vera.“
Frekari rannsóknir
Það er ekki svo að skilja að ráð-
ist verði í framkvæmdir alveg á
næstunni. Rannsóknir á svæðinu
standa enn þá yfir og segir ekk-
ert um hvort framkvæmdaleyfi
fáist enda háð umhverfismati sem
tekur örugglega tvö ár, er hægt
að fullyrða. Þá hefur komið fram
hörð andstaða veiðiréttar- og land-
eigenda.
Í þingsályktunartillögu um
Rammaáætlun um nýtingu vatns-
afls og jarðvarma var Selfossvirkj-
un sett í biðflokk. Verkefnastjórnin
setti virkjunina annað hvort í nýt-
ingarflokk eða biðflokk en enginn
var þeirrar skoðunar að svæðið
ætti að stokkast í verndarflokk. Til
þessa er horft í sveitarfélaginu en
allt stoppar á takmörkuðum gögn-
um og allir hljóta að taka undir
það með Veiðimálastofnun að ráð-
ast verður í ítarlegar og tæmandi
rannsóknir áður en nokkuð verður
ákveðið um framhaldið.
Teflt á tæpasta vað með virkjun
ÖLFUSÁ VIÐ SELFOSS Nákvæm útfærsla virkjunar liggur ekki fyrir, en samkvæmt upplýsingum frá framkvæmdaraðila, Selfossveitum, yrði vatni Ölfusár veitt með stíflu sem
tengd yrði brúarmannvirki við Efri-Laugardælaeyju og leitt þaðan um göng eða skurð til virkjunar á vesturbakka árinnar og með útfalli til farvegs Ölfusár neðan við byggðina á
Selfossi. Gert er ráð fyrir rennslisvirkjun án vatnsmiðlunar en með inntakslóni sem nær upp eftir ánni ofan stíflu. Ekki liggja fyrir nákvæmar upplýsingar um hversu langt lónið
nær upp eftir ánni eða hversu stórt það verður. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Hugmynd að virkjun Ölfusár við Selfoss - mótvægisaðgerðir
■ Gert er ráð fyrir að lágmarksrennsli í „gamla“ farvegi
Ölfusár verði um 15 m3/s.
■ Farvegur Ölfusár yrði lagfærður með uppbyggingu
þrepa sem hefðu þann tilgang að láta umfang vatns-
borðsins verða svipað og áður, þ.e. allur flóinn yrði
blautur og ásýnd árinnar líkustu því sem áður var.
■ Byggðir verði upp þrír laxastigar. Einn verði við útfall
virkjunarinnar og hefði þann tilgang að hjálpa laxinum
að velja á milli þess að fara upp ána eða að dvelja
fyrir neðan útfallið. Tveir stigar yrðu við lokumann-
virkið, hvor sínu megin og hefðu þann tilgang að hjálpa
fiskinum að komast upp þá tæplega fjóra metra sem
verður hæðarmunur á vatninu fyrir ofan og neðan
lokumannvirkið.
■ Byggð yrði upp seiðaveita í lokumannvirkinu sem hefði
þann tilgang að fleyta seiðum fram hjá virkjuninni og
niður „gamla“ farveginn.
■ Notast yrði við lífríkisvæna útfærslu af Kaplan-vatns-
hjóli en þau eru að öllu jöfnu með fjórum spöðum
sem snúast frekar hægt miðað við hefðbundin Francis-
vatnshjól. Hjólið yrði útfært með snigil-lögun og
þannig minnkar það verulega líkur á að hoplax slasist á
leiðinni í gegnum virkjunina.
■ Gengið yrði til samninga við netabændur á áhrifasvæði
virkjunarinnar um uppkaup á veiðirétti þeirra. Þannig er
vonast til að hægt verði að kaupa upp netarétt á allvíð-
feðmu svæði og að sá fiskur geti farið lifandi upp ána.
■ Sett yrði upp vöktunarkerfi með fagaðilum sem hefði
þann tilgang að fylgjast með því hvort lífríkið sé ekki að
vinna eins og gert var ráð fyrir. Komi í ljós einhver frávik
frá því sem áætlað var, þá er hægt að auka rennsli um
„gamla“ farveg árinnar þar til viðunandi lausn hefur
fundist. Ef slík lausn myndi ekki finnast, þá er gert ráð
fyrir því að mun meira vatn renni um „gamla“ farveg
árinnar á meðan mesta umferð fiska og seiða er um
svæðið.
■ Stefnt yrði að því að vöktunarkerfið verði aðgengilegt
almenningi í sérstöku fræðslusetri um lífríki Ölfusár.
Flóðgáttastífla og brú
Brú
Inntakslón
Veglína
Stöðvarhús
Frárennslis-
skurður
Frá
ren
nsl
isg
öng
BYGGT Á MYND FRÁ VERKÍS
Það vantar mikið
upp á varðandi
afmörkun og
hönnun til að
hægt sé að
meta með
sæmilegri
nákvæmni hver
áhrifin geti orðið.
GUÐNI GUÐBERGSSON
SÉRFRÆÐINGUR Á
VEIÐIMÁLASTOFNUN