Saga - 2004, Qupperneq 66

Athugun sú sem hér er gerð skiptist í tvo þætti. Fyrst verður
fjallað um atferli Hálfdánar á afmælisdaginn. Er það gert í því skyni
að kanna að hve miklu leyti það geti talist „úthverft“ eða félagslegt
í líkingu við afmælishald síðar á 19. öld og að hve miklu leyti sé rétt
að líta á það sem andlegt eða „innhverft“ og flokka það undir eldra
stig. Síðar verður fengist við hugleiðingar- og bænarefni Hálfdánar
á afmælisdaginn í því skyni að varpa ljósi á hugrænar forsendur
fyrir afmælishaldi hans, svo sem tímaskilning, sjálfsvitund og lífs-
skilning. Þá verður einnig vikið að nokkrum atriðum sem ekki
koma afmælishaldinu beinlínis við. Má þar nefna guðsmynd Hálf-
dánar. Af þessu má fá innsýn í afmarkaðan þátt í íslenskri hugar-
farssögu á 19. öld, það er hvernig íslenskur prestur upplifði sjálfan
sig og stöðu sína í heiminum.
Atferli Hálfdánar á afmælisdaginn
Afmælisdagur Hálfdánar leið almennt líkt og hver annar dagur við
amstur og umstang í tengslum við búskap og embættisstörf. Á af-
mælinu var einnig allra veðra von en Hálfdán var fæddur síðasta
dag febrúarmánaðar eða á góu samkvæmt því mánaðartali sem
tíðkaðist um hans daga.26 Sér hvors tveggja stað í dagbókarfærslun-
um líkt og gerðist á öðrum merkisdögum. Á 51. afmælisdegi sínum
skrifaði hann til dæmis: „Afm.d. minn. blíðviðris sólskin. bý eg mig
undir morg.daginn, og hjálpa Magnúsi að moka útúr hálfu fjár-
húsi.“27 Undantekningarlítið minntist Hálfdán þó þeirra persónu-
legu tímamóta sem afmælið fól í sér í dagbók sinni, hvort sem það
kom fram í hugleiðingu eða aðeins í bænarandvarpi.
Aðeins í örfáum tilvikum nefnir Hálfdán gjafir eða tilbreytni í
mat. Einkum er það á fyrstu hjúskaparárunum í báðum hjónabönd-
um hans. Á fyrsta afmælinu eftir brúðkaup þeirra Álfheiðar Jóns-
dóttur skrifaði Hálfdán: „kona mín létst dagana áður vera að
sauma treyu handa Johannesi í Hvassafelli, enn sagði mér nú að eg
ætti að fá hana.“28 Árið eftir höfðu þau Hálfdán og Álfheiður hafið
sjálfstæðan búskap. Þá bar afmælið upp á sunnudag. Hríðarveður
H J A LT I H U G A S O N66
26 „Beliefs and Worship of the Ancient Northmen“, bls. 430.
27 Lbs. Lbs. 2729 8vo. Minnisbók, 28.2.1852.
28 Sama heimild, 28.2.1826. Jóhannes var sonur hjónanna Benedikts Björnssonar
og Guðrúnar Jónasdóttur og var um 23 ára aldur árið 1826. ÞÍ. Sálnaregistur
Miklagarðssóknar (BC/1).
Saga 2004 - NOTA 1.12.2004 9:40 Page 66