Saga - 2004, Page 132

lega mikið breyttri mynd. Geta verður þess að Halldór Bjarnason
samdi algerlega nýjan texta fyrir þessa útgáfu. Auk þess barst inn-
legg í þessa umræðu frá Helga Þorlákssyni.
Í sinni ritgerð leggur Erla Hulda Halldórsdóttir mat á yfirlitshug-
takið út frá sjónarhorni kvenna- og kynjasögu. Hún gerir Íslandssögu
20. aldar eftir Helga Skúla Kjartansson frá 2002 að umtalsefni og þyk-
ir ekki hafa tekist nógu vel til, en telur að það breyti engu um að yfir-
litsrit sem slík eigi fullan rétt á sér, hvort sem þau taka til sögu heill-
ar þjóðar eða taka á umfangsminni viðfangsefnum, til að mynda
sögu kvenréttindabaráttunnar. Guðmundur Jónsson mótmælir full-
yrðingum Sigurðar Gylfa um að yfirlitshugsun ráði ríkjum meðal ís-
lenskra sagnfræðinga. Honum þykja hugtök Sigurðar illa afmörkuð
og óskar eftir nákvæmari skilgreiningum, til dæmis með greinarmun
á yfirliti annars vegar og stórsögu hins vegar. Á svipuðum nótum er
Helgi Þorláksson í sinni grein er hann auglýsir eftir nákvæmari skil-
greiningum og fullyrðir síðan að yfirlitssögur séu jafnt gagnlegar
sem nauðsynlegar vegna þess að þær veiti nýja sýn á fortíðina. Hall-
dór Bjarnason telur að Sigurður Gylfi bendi réttilega á ýmsa van-
kanta við ritun yfirlitssögu en færir síðan rök fyrir því að ekki beri að
hafna slíkri viðleitni í heild, heldur skipti mestu máli að yfirlitsrit séu
vel unnin. Lára Magnúsardóttir freistar þess að skilgreina hugtakið
yfirlitsrit og telur annað óhugsandi en að slík rit muni halda velli.
Hún æskir þess aftur á móti að þau verði frumlegri og gagnrýnni en
raun ber vitni. Ólafur Rastrick bendir aftur á móti á að andóf Sigurð-
ar Gylfa gegn heildstæðri heimsmynd yfirlitshugsunar sé ekki sér-
lega róttækt og að hvergi örli þar á pólitískri hugsýn sem freisti þess
að vinna gegn kúgun og misrétti, hvort heldur það er í heiminum
sem heild eða innan einstakra samfélaga.
Þess má svo geta að nýverið kom út sérhefti hins sænska Histor-
isk tidskrift, annað hefti yfirstandandi árs, þar sem birtar eru sjö ítar-
legar greinar eftir valinkunna sænska sagnfræðinga einmitt um
yfirlitsrit, eða synteser eins og þau heita á sænsku. Enginn greinar-
höfunda fordæmir fyrirbærið sem slíkt og tilfinning mín að loknum
lestri heftisins er að Svíunum þyki ekki annað fært en að sagnfræð-
ingar beiti sér fyrir því að yfirlitsrit, sem almenningur og skólafólk
þarfnast, séu sem best úr garði gerð. Það felur í sér að þau hljóti að
vera annað og meira en eintóm eða andlaus samantekt á þekkingu
heldur birtist í þeim nýstárlegt sjónarhorn sem veki lesendur til
umhugsunar um leið og þeir fræðast.
Már Jónsson
M Á R J Ó N S S O N132
Saga 2004 - NOTA 1.12.2004 9:40 Page 132