Saga - 2004, Síða 156

að hjá lesendum að með núverandi þekkingu sé aðeins viss hluti
ávinningsins af „framförunum“ sýndur en „framfaraprísinn“ sé
enn þá óþekkt stærð. Hann skipti líka miklu máli enda þótt hann
verði ekki að öllu leyti metinn með tölum.
Kjarni málsins er að ekki er hægt að tala um „framfarir“ nema
litið hafi verið á sem flestar hliðar málsins og niðurstaðan sé sú að
breytingarnar hafi skilað einhverju sem telja megi hafa gildi.
Kannski mundum við álíta niðurstöðuna vera ígildi raunverulegra
framfara en eins víst er að athugun málsins sýndi að slík ályktun
væri hæpin því hún drægi alltaf taum einhvers á kostnað annars.
Varúð gagnvart gildishlöðnu hugtaki eins og framförum felst ekki í
því að vera á móti framförum heldur átta sig á því að svonefndar
framfarir eru oft framfarir fyrir suma en ekki aðra og aðrar leiðir
hafa ef til vill líka verið fyrir hendi en voru ekki farnar af einhverj-
um sökum sem athyglisvert getur verið að benda á.24
Hvar stöndum við og hvert viljum við halda?
Þær kröfur sem hér hafa verið ræddar í sambandi við yfirlitsrit eru
ekki litlar enda hafa hugmyndir um afbyggingu breytt forsendum
sagnfræðiiðkunar á þann veg að gera starf sagnfræðinga vanda-
samara en áður. Aðalspurningin sem sagnfræðingar standa frammi
fyrir um þessar mundir er því sú að hve miklu leyti þeir treysta sér
til þess að mæta kröfunum um afbyggingu og gildir þá einu hvers
konar sagnfræðirannsóknir og sagnfræðiskrif eiga í hlut.
Það sem er sennilega mest framandi fyrir flesta sagnfræðinga er
skilningur afbyggjenda á tengslum texta og merkingar. Flestir
munu samt án efa kannast við ýmis dæmi um hin óljósu og fljót-
andi tengsl þar á milli án þess að hafa kannski íhugað það sem kerf-
islægan og stöðugan merkingarlegan vanda við skilning textaheim-
ilda. Og hugmyndir afbyggjenda um tengsl heimilda og hins sögu-
lega raunveruleika (sbr. orðræðuhefðir) eru trúlega ekki fjarri því
sem sagnfræðingar gætu fundið ýmis dæmi um við nánari um-
hugsun. Þá mundu flestir ef ekki allir sagnfræðingar sennilega geta
tekið undir það að sjálfsskilningur og hugmyndafræðileg afstaða
sagnfræðinga setji óhjákvæmilega eitthvert mark á verk þeirra
enda kemur það glöggt í ljós ef söguleg dæmi eru athuguð. Síðast
H A L L D Ó R B J A R N A S O N156
24 Skúli Sigurðsson, „Framfarir, hugsanafrelsi og rofabörð: Hugleiðingar um
vísinda- og tæknisögu“, Íslenskir sagnfræðingar II, bls. 437.
Saga 2004 - NOTA 1.12.2004 9:40 Page 156