Saga - 2004, Síða 166

urskoðunar og það er ekkert sem ætti að koma í veg fyrir að yfir-
litsrit séu fjölbreyttari og að nálgun viðfangsefnis í þeim geti verið
frumlegri og gagnrýnni en hún er að jafnaði. Ég er aukinheldur
þeirrar skoðunar að allt þetta sé eftirsóknarvert því það er vel hægt
að vera mótfallinn þeirri heimsmynd sem stórsögurnar fela í sér og
halda því fram að þær segi ekki sögu mannkynsins.
Á hinn bóginn má segja að einhvers konar söguvitund sé óhjá-
kvæmileg hverjum manni. Þessi fullyrðing leiðir af sér að ákveð-
in yfirlitshugsun sé staðreynd sem þýði ekki að fást um. Samt sem
áður er túlkun fræðimanns á rannsóknarniðurstöðum alltaf nýr
skilningur á einhverju samhengi því það er það sem sagnfræðing-
ar eru að endurskoða og reyna að hafa áhrif á með rannsóknum
sínum og skrifum. Eins og Gunnar Karlsson bendir á endurspegl-
ar verkefnaval þeirra vitanlega þann skilning sem þeir hafa fyrir
á samhengi sögunnar, enda verða að vera ákveðnar forsendur
fyrir hendi til að hægt sé að bera upp rannsóknarspurningar. Ég
tel að hann eigi við þetta í textabrotinu sem ég vitnaði til í upphafi
þegar hann segir að yfirlitið komi á undan sérhæfðu rannsókn-
inni. Því má einnig bæta við að enginn er svo vel að sér um allt
sem snertir rannsóknarefni hans að hann þurfi ekki, þegar rann-
sókn er lengra komin, að reiða sig á það sem aðrir hafa sagt í stóru
samhengi.
Það er samt raunar ekki þetta sem er verið að tala um því að sú
yfirlitshugsun sem er hér til umræðu er ekki bara hvaða samhengi
sem er. Við erum að tala um þessa tilteknu tegund af samhengi í
mannkynssögunni sem felst í bókmenntagreininni almenn yfirlitsrit.
Þar hlýðir söguþráðurinn tiltekinni formúlu og er keimlíkur frá
einni bók til annarrar. Í Íslandssögu eru það hinar glæstu miðaldir
sem fara á undan hinum myrku öldum fátæktar og náttúruhamfara
í klóm danskrar einokunarverslunar, og orðum er varla eyðandi á,
en taka að lokum enda þegar frelsi í verslunarmálum og frjáls hugs-
un Fjölnismanna opinberar dýrð íslenskrar tungu og gerir Jóni Sig-
urðssyni kleift að hefja vegferð þjóðarinnar inn í Lýðveldið Ísland.
Í lokin öðlumst við svo heimsfrægð fyrir það frjálslyndi að kjósa
kvenforseta.
Þótt íslenskir sagnfræðingar þykist löngu vaxnir upp úr þessum
skilningi er þó hætt við að hann komi upp í hugann ef við ætluðum
að skrifa yfirlitsrit eða þyrftum að segja útlendingum sögu landsins
í stuttu máli. Af hverju? Vegna þess að þekking fræðimanna um
annað en sérsvið þeirra er iðulega ættuð úr yfirlitsritum, rétt eins
L Á R A M A G N Ú S A R D Ó T T I R166
Saga 2004 - NOTA 1.12.2004 9:40 Page 166