Saga - 2004, Side 184

1945–1951 er frekar einfeldningsleg. Rétt er að árétta að skoðanir
voru ekki aðeins skiptar innan Framsóknarflokks og Alþýðuflokks
heldur einnig innan Sjálfstæðisflokks um samning við Bandaríkin
um herstöðvar. Innan hans voru hófsamari menn sem vildu fram-
fylgja sjálfstæðari utanríkisstefnu en þeirri sem varð ofan á í flokkn-
um. Um varnarsamning við Bandaríkin 1951 eru atburðir raktir í
þessari röð: Sovétmenn smíða fyrstu kjarnorkusprengju sína 1949,
kommúnistar gera innrás í Kóreu 1950, Íslendingar gera varnar-
samning við Bandaríkin 1951. Þetta er sú einfalda orsakakeðja sem
haldið er að áhorfandanum og alveg sleppt þeim grundvallarþætti
að ríkisstjórn Trumans hafði leynt og ljóst stefnt að því að fá varan-
lega hernaðaraðstöðu á Íslandi. Kóreustríðið varð fyrst og fremst til
að skapa ákjósanleg pólitísk skilyrði fyrir því að kröfur Bandaríkja-
manna náðu fram að ganga gagnvart íslenskum stjórnvöldum.
Máttur tónlistarinnar
Í sögulegum heimildamyndum er tónlistin ekki aðeins notuð til að
setja áherslur og skapa hæfileg hughrif heldur þarf hún, eins og
myndefnið, að vera trú þeim tíma sem um er rætt. Þess er yfirleitt
gætt í Brotum úr sögu þjóðar þar sem sýnd er talsverð hugkvæmni í
tónlistarvali og góð samhæfing ríkir milli tónlistar, talaðs orðs og
myndar. Þó er á nokkrum stöðum óviðeigandi tónlist, t.d. þegar
leikin er bandarísk djasstónlist í umfjöllun um revíur á þriðja ára-
tugnum. Djassinn kom ekki að ráði til Íslands fyrr en á stríðsárun-
um síðari en í revíunum var aðallega leikin dönsk tónlist ásamt
frumsamdri tónlist íslenskra manna eins og Emils Thoroddsens.
Tónlistin í Sögu 20. aldarinnar er sérkapítuli vegna þess hve
klisjukennd hún er og frek á athygli áhorfandans. Þetta er þeim
mun skrýtnara sem Jónatan Garðarsson á í hlut í báðum þáttaröð-
unum, í hlutverki umsjónarmanns tónlistar í Brotum úr sögu þjóðar
en tónlistarráðgjafa í Sögu 20. aldarinnar — en vinnubrögðin eru
gjörólík. Í síðari þáttaröðinni er tónlistin oft hávær, ættjarðarlög
óspart leikin og talsverð pæling lögð í að tjá afstöðu án orða, skapa
hughrif hjá áhorfandanum, góð eða slæm eftir atvikum. Þegar Ólaf-
ur Thors gengur fram og myndar nýsköpunarstjórn spilar lúðra-
sveit af svo miklum móð „Ég vil elska mitt land“ að varla heyrist í
þulinum. Undir drungalegri tónlist er sagt frá þeim áformum Sósíal-
istaflokksins að ætla að fella meirihlutastjórn Sjálfstæðisflokksins í
bæjarstjórn Reykjavíkur 1946. Síðan birtir til í tónlistinni og sagt að
G U Ð M U N D U R J Ó N S S O N184
Saga 2004 - NOTA 1.12.2004 9:40 Page 184