Saga - 2004, Qupperneq 185

sjálfstæðismenn hafi brugðist hart við og haldið meirihlutanum á
meðan hið skemmtilega lag um manninn hennar Jónínu hans Jóns
er spilað. Áhorfandinn getur andað léttar. Þegar minnst er á Sovét-
ríkin er jafnan leikin ógnþrungin tónlist, t.d. þegar vikið er að því
að þeir hefðu sprengt fyrstu kjarnorkusprengju sína 1949, en í
næstu andrá er sagt frá varnarsamningi Íslands og Bandaríkjanna
undir dillandi boogie-woogie tónlist. Þegar sagt er frá því að Jón
Ólafsson hafi eignast hlut í Stöð 2 er þemalagið úr kvikmyndinni
Guðfaðirinn spilað undir. Og loks má nefna að við frásögn af sigri
Davíðs Oddsonar á landsfundi Sjálfstæðisflokksins er leikið sigur-
þemað úr kvikmyndinni Chariots of Fire. Vinnubrögð af þessu tagi
eiga betur við leiknar kvikmyndir frá árunum milli stríða en heim-
ildamyndir við upphaf 21. aldar.
Myndir sem hæfa „ríkjandi hugarfari“
Sjónvarpsþættirnir Saga 20. aldarinnar og Brot úr sögu þjóðar eru
gerðir af miklum metnaði og talsverðri íþrótt. Höfundar hafa lagt á
sig mikla vinnu við að hafa uppi á og vinna myndefni til sýninga
sem sjaldan eða aldrei hefur sést og hafa þannig lagt nokkurn skerf
til varðveislu menningarsögulegra heimilda. Gildi þáttanna er
fremur fólgið í því að gefa áhorfendum innsýn í horfinn heim, til-
finningu fyrir andblæ hvers tíma, en að koma með einhverja nýja
vitneskju eða frumlegan skilning á sögu 20. aldarinnar. Lítið er lagt
upp úr því að draga upp stórar þróunarlínur eða meta sögulegt
mikilvægi atburða í Brotum úr sögu þjóðar, m.ö.o. ekki er gert upp á
milli sögulegs smælkis og stórtíðinda, og ræður sjálfsagt mestu um
efnisuppbygging þáttanna og afstaða höfundar til viðfangsefnisins.
Í Sögu 20. aldarinnar er það fremur einstrengingsleg sögutúlkun sem
veldur því að sagnfræðilegt framlag þáttanna verður minna en efni
standa til. Sögulegur skilningur er ekki það sama og einfaldar staðal-
myndir úr fortíðinni. Fremur einhliða afstaða höfunda til manna og
málefna og einkennilegt efnisval á köflum auðveldar áhorfendum
ekki sjálfstætt mat á 20. öldinni.
Þáttagerð þeirra Alvíssmanna fellur hins vegar vel að áformum
hægrimanna í menntamálum á undanförnum árum. Björn Bjarna-
son, fyrrverandi menntamálaráðherra, sagði í berorðri lokaræðu á
Íslenska söguþinginu 1997 að endurskoða þyrfti sögubækur og
annað námsefni skólanna með það fyrir augum að laga söguskoð-
anir sem í þeim birtast að ríkjandi hugarfari — sem vill svo til að fer
M Y N D I N A F 20. Ö L D I N N I 185
Saga 2004 - NOTA 1.12.2004 9:40 Page 185