Saga - 2004, Page 221

Gísli Sigurðsson, TÚLKUN ÍSLENDINGASAGNA Í LJÓSI MUNN-
LEGRAR HEFÐAR. TILGÁTA UM AÐFERÐ. Rit Stofnunar Árna
Magnússonar á Íslandi 56. Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi.
Reykjavík 2002. 384 bls. Summary, heimildaskrá. (Doktorsritgerð var-
in við heimspekideild Háskóla Íslands 2002.)
Bók Gísla Sigurðssonar lýsir miklu fræðilegu áræði. Svo sem nafnið bendir
til fjallar hún einkum um munnmæli að baki Íslendingasögum en þau hafa
jafnan þótt óárennilegt viðfangsefni. Engu að síður gengur Gísli ótrauður
til glímu við þau. Ýmsir sem fjallað hafa um Íslendingasögur, uppruna
þeirra og tengsl, og heyrt hafa til íslenska skólanum svonefnda, eða bók-
festu öðru nafni, hafa t.d. talað um „munnmælaþokuna“ og ekki talið
nokkrum manni ætlandi að rata í henni. Í staðinn hafa þeir fjallað mikið um
rittengsl sagna og talið sig hafa fast land undir fótum, a.m.k. þegar fengist
væri við varðveitta texta. Ein saga telst t.a.m. hafa sótt efni til annarrar eða
báðar til þriðju sögu og út frá slíkum rökum hefur afstæður aldur þeirra
verið ákveðinn. Eins og Gísli bendir á hefur í seinni tíð gætt vaxandi tor-
tryggni til aðferða af þessu tagi (bls. 247), ekki hefur síst verið gagnrýnt að
gert sé ráð fyrir glötuðum sögum til að skýra tengsl milli sagna.
Rittengsl hafa þannig verið ær og kýr bókfestumanna sem hafa fjallað
mikið um höfunda einstakra sagna og áhrif frá öðrum rituðum sögum á
verk þeirra. Bókfestumenn hafa hins vegar verið tregir til að fallast á mikil
áhrif munnmæla þótt þeir hafi sjaldnast synjað alveg fyrir einhver munn-
mæli. Hugmyndir þeirra voru hins vegar mótaðar af þeirri sannfæringu að
svonefndir sagnfestumenn hefðu gengið alltof langt í þeirri trú sinni að
munnmæli hefðu varðveist lítt breytt frá einni kynslóð til annarrar, allt frá
upphafi Íslandsbyggðar til ritunartíma. Bókfestumenn trúðu ekki að
munnmæli hefðu varðveist óbreytt um aldir og síðan verið rituð orðrétt og
þessu trúa víst fáir eða engir lengur. Viðhorf í munnmælafræðum hafa
breyst og eru m.a. þau að munnmæli hafi ummyndast í tímans rás í sam-
ræmi við breyttar kringumstæður og breytt áhugamál á hverjum tíma og
hafi aldrei verið rituð orðrétt eftir sögumönnum heldur fengið nýtt form
við ritun.
Óskar Halldórsson gerðist á sínum tíma talsmaður hinna nýju munn-
mælaviðhorfa sem hafa verið nefnd nýsagnfesta. Allmikill munur er á
Landnámu og sambærilegum frásagnaratriðum í Hrafnkelssögu og m.a. af
R I T D Ó M A R
Saga 2004 - NOTA 1.12.2004 9:40 Page 221