Saga - 2004, Page 222

þeim ástæðum töldu bókfestumenn að Hrafnkatla hlyti að vera höfundar-
verk og skáldsaga. Árið 1976 skýrði Óskar hins vegar muninn á Hrafnkötlu
og Landnámu með því að í Landnámu væru munnmæli frá eldra stigi en í
sögunni væri unnið úr munnmælum frá yngra stigi.
Óskar féll frá langt fyrir aldur fram en með sínum hætti er Gísli arftaki
hans og það verðugur arftaki. Hann glímir við þann vanda að fjalla um
munnlega hefð frá 12. öld til þeirrar 14. með ritheimildir einar að vopni
(bls. 7). Í upphafi sinnar bókar leitast Gísli við að slá á þá hugmynd sem
gætir kannski fremur meðal erlendra en innlendra fræðimanna að Íslend-
ingasögur og mestallar fornbókmenntir Íslendinga hafi verið samdar af lat-
ínulærðum mönnum sem voru meira eða minna mótaðir af kristinni hefð,
kirkjulegri heimsmynd og lærðri frásagnartækni. Gegn þessu teflir Gísli
fram sjálfstæðri innlendri fræðahefð og frásagnaraðferðum á munnlegu
stigi sem hann telur geta verið listrænar. Hann leggur áherslu á sérstöðu ís-
lenskra bókmennta og telur að skýringin á sérstöðunni hljóti að vera inn-
lend „sterk og sjálfstæð munnleg sagnahefð“ (bls. 33).
Hvernig finnur maður hina munnlegu sagnahefð? Þar sem svo mikill
munur er á rituðum textum og munnlegum frásögnum, er það ekki unnt,
segir Gísli (bls. 42) og telur enn fremur að beinar tilvísanir til munnlegrar
hefðar séu átakanlega gagnslausar (bls. 39). En það eru samt til leiðir til að
átta sig á munnlegri hefð að baki hinum rituðu sögum og ein er t.d. sú að
átta sig á vísbendingum um það í sögunum að gert sé ráð fyrir þekkingu á
mönnum og málefnum sem þurfi ekki að greina nánar frá eða skýra nánar.
Það sem sleppt var að skýra í frásögninni taldist alþekkt úr munnlegri
geymd og þetta gilti áfram þótt sagan væri rituð. Gísli nefnir þetta almælt
til samræmis við enska orðið immanent (bls. 47). Þetta nýtist Gísla allvel en
meginaðferð hans er þó að spyrja hvort ekki sé oft eðlilegra að gera ráð fyrir
munnlegum tengslum þar sem fræðimenn hafa gert ráð fyrir rittengslum
og hann rökstyður að svo sé.
Fyrir því sem hefur verið rakið að ofan gerir Gísli grein í Inngangi (bls.
1–53). Verkið skiptist síðan í fjóra hluta og nefnist hinn fyrsti (I) Munnleg
hefð á 12. og 13. öld (bls. 57–125). Hann skiptist í tvo kafla þar sem annar fjall-
ar um það hvernig ritmenning hafði áhrif á störf og stöðu lögsögumanna.
Hinn fjallar um kvæðahefð sem tengja má Ólafi Þórðarsyni hvítaskáldi.
Annar hluti (II) nefnist Sagnaheimur Austfirðingasagna (bls. 129–247) og er
þungamiðja verksins. Þriðji hluti (III) nefnist Sögur og sannleikur (bls.
251–300) og fjallar um heimildargildi Vínlandssagna. Fjórði hluti (IV) nefn-
ist Ný viðmið (bls. 303–331) og er annar helmingur hans samanburður Finn-
bogasögu og Vatnsdælu en hinn fjallar um goðsagnamynstur í Hænsna-
Þóris sögu.
Áður hafði Gísli birt sérstakar ritsmíðar, mislíkar því efni sem er í bók-
inni, um lögsögumenn, læsi og skrift, Ólaf hvítaskáld og kvæðahefð, Vín-
landssögurnar sem sagnfræðilegar heimildir, goðsagnaefni í Hænsna-Þóris
R I T D Ó M A R222
Saga 2004 - NOTA 1.12.2004 9:40 Page 222