Saga - 2004, Qupperneq 227

má jafnvel teygja sig aftur á 10. öld um slík atriði, finnist samsvaranir í sam-
bærilegum samfélögum erlendis (t.d. sama mynstur gjafaskipta eða fæðar-
deilna). Sagnfræðingum þykir hins vegar varasamara að rekja munnmæli
aftur til 10. aldar.
Gísli nefnir hugsanleg áhrif frá lagaumræðu um 1280 á tilurð hinnar rit-
uðu Hænsna-Þóris sögu en hefur annars meiri áhuga á goðsögulegum
áhrifum á söguna (bls. 320–325). Auðvitað er oft erfitt að átta sig á því hvað
hefur mótað munnmælin þegar þau rötuðu á bókfell en getur orðið býsna
gagnlegt þegar vel tekst til.
Umrætt rit Gísla um munnmælahefð grefur undan bókfestunni eða ríkj-
andi hugmyndum um texta og svonefnda höfunda og rittengsl. Undirtitill
á verki hans er Tilgáta um aðferð og hann er því sjálfsagt búinn undir að ein-
stök dæmi sem hann tekur gegn ætluðum rittengslum verði hugsanlega
gagnrýnd. Meginskoðun hans um að munnmæli séu oft eðlilegri skýringar-
kostur en rittengsl held ég verði ekki sniðgengin. Og er þá til nokkurs
unnið.
Helgi Þorláksson
Ármann Jakobsson, STAÐUR Í NÝJUM HEIMI. KONUNGASAGAN
MORKINSKINNA. Háskólaútgáfan. Reykjavík 2002. 352 bls. Kon-
ungaskrá, heimildaskrá, nafnaskrá, summary.
Þegar talað er um Morkinskinnu er hugsanlegt að átt sé við ýmislegt. Það
getur verið handritið GKS 1009 fol. (sem er tímasett ekki síðar en á seinni
hluta 13. aldar), sem Þormóður Torfason nefndi putrida membrana, þ.e.a.s.
„Morkinskinna“. Það getur líka verið samsteypan sem liggur fyrir í bútum
í þessu handriti og í yngri hluta handrits Flateyjarbókar (GKS 1005 fol.) og
er álitið hafa orðið til í kringum 1220. Þar að auki getur líka verið átt við
frumtextann sem hugsanlega hefur legið til grundvallar samsteypunni og
oft hefur verið kallaður „Frum-Morkinskinna“ og sem sumir fræðimenn
telja að hafi verið styttri konungasaga án hinna stuttu þátta sem nú eru
hluti af hinni varðveittu samsteypu í GKS 1009 fol. Í þeirri fræðahefð er litið
svo á að þættirnir séu seinni tíma viðbætur sem ekki beri að líta á sem hluta
af upprunalegu verki höfundarins. Í doktorsritgerðinni sem hér er fjallað
um er það fyrst og fremst hin varðveitta samsteypa Morkinskinna sem er til
umfjöllunar. Ég hef kosið að fjalla hér um afmörkunina á rannsóknarefninu,
verkinu Morkinskinnu, og álitamál sem tengjast skilgreiningunni á þeim
sem taldir eru hafa skapað verkið, þ.e.a.s. höfundur, safnari og skrifari. Í
tengslum við þessi atriði koma fram kenningarleg og aðferðafræðileg við-
fangsefni sem lúta að handritamenningu miðalda og þörf er á að ræða
nánar.
R I T D Ó M A R 227
Saga 2004 - NOTA 1.12.2004 9:40 Page 227