Morgunblaðið - 26.02.2011, Blaðsíða 27

27
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. FEBRÚAR 2011
Starfsmaður á plani Páfagaukurinn Jakob hefur skemmt gestum og gangandi með flauti og tali í Blómavali síðan 1993, en reyndar talar hann helst þegar hann heldur að enginn heyri til.
Árni Sæberg
Hinn 10. febrúar sl.
var kveðinn upp af
Héraðsdómi Reykja-
víkur dómur í máli
Eiðs Smára Guðjohn-
sen gegn Inga Frey
Vilhjálmssyni, Jóni
Trausta Reynissyni og
Reyni Traustasyni.
Undirrituð gætti
hagsmuna Eiðs Smára
í málinu. Málið snerist
um ítarlega og marg-
endurtekna umfjöllun í DV og dv.is
um ýmis fjárhagsleg einkamálefni
Eiðs Smára sem hann taldi brjóta
gegn friðhelgi einkalífs síns. Með
dóminum var fallist á að þessi um-
fjöllun bryti gegn þeim rétti um-
bjóðanda míns að njóta friðhelgi
vegna einkamálefna sinna.
Töluvert hefur verið fjallað um
dómsniðurstöðuna í fjölmiðlum og
af henni dregnar ýmsar rangar og
undarlegar ályktanir. Dóminum
hefur af hálfu stefndu verið áfrýjað
til Hæstaréttar og mun sakarefni
málsins hljóta úrlausn þar eins og
vera ber. Vegna hinnar furðulegu
umræðu sem um dóminn hefur
skapast verður hins vegar ekki hjá
því komist að fjalla stuttlega um
þau sjónarmið sem til úrlausnar
voru og lúta að mörkum friðhelgi
einkalífs annars vegar og tjáning-
arfrelsis hins vegar.
Friðhelgi einkalífs
og tjáningarfrelsi
Tjáningarfrelsi og réttur til op-
inskárrar umræðu um þýðing-
armikil málefni eru á meðal mik-
ilvægustu réttinda í
samfélaginu. Réttur
manna, og þá líka DV,
til að tjá sig og fjalla
opinberlega um mál-
efni einstaklinga er
hins vegar ekki ótak-
markaður. Eitt af því
sem setur tjáning-
arfrelsinu eðlileg mörk
er friðhelgi einkalífs
þess sem til umfjöll-
unar er.
Í 229. gr. almennra
hegningarlaga nr. 19/
1940, ásamt síðari
breytingum, er kveðið á um að hver
sem skýrir opinberlega frá einka-
málefnum annars manns, án þess
að nægar ástæður séu fyrir hendi
er réttlæti verknaðinn, skuli sæta
sektum eða fangelsi allt að 1 ári.
Með ákvæði þessu hefur löggjafinn
tekið af skarið um að þegar um
einkamálefni manna er að ræða, þá
skuli tjáningarfrelsið takmarkað,
svo fremi sem ekki séu til staðar
sérstakar réttlætingarástæður.
Hvað eru einkamálefni?
Almennt hefur verið við það mið-
að að skilgreiningu hugtaksins
einkamálefni megi greina í þrjá
þætti. Í fyrsta lagi er um að ræða
málefni er varða heimili og fjöl-
skyldulíf, í öðru lagi er um að ræða
svokölluð hrein persónuleg málefni,
líkt og t.a.m. heilsufar, og í þriðja
lagi er um að ræða fjármál, skatta-
mál, atvinnumál o.fl.
Af þessu má ljóst vera að fjár-
hagsmálefni teljast sannanlega
einkamálefni og hljóta raunar allir
að geta verið sammála um að upp-
lýsingar um skuldir, afborganir af
lánum, tekjur og fleira séu atriði
sem fólk eigi almennt að mega líta á
sem sitt einkamál. Umfjöllun um
þessi mál getur þó í afmörkuðum
tilvikum fallið utan verndarsviðs
229. gr. alm. hegningarlaga.
Má þar sem dæmi nefna upplýs-
ingar um fjármál manna sem geta
haft almenna skírskotun, s.s. upp-
lýsingar um gjaldþrot, greiðslu-
stöðvun og nauðungarsölur. Þessi
undantekning átti ekki við í máli
umbjóðanda míns og var því ljóst að
fyrra skilyrði fyrrgreinds laga-
ákvæðis væri uppfyllt, þ.e. að í um-
fjöllun DV fólst að upplýst var um
einkamálefni umbjóðanda míns.
Voru til staðar
réttlætingarástæður?
Að fyrrgreindu virtu verður að
huga að hvort ástæður hafi verið til
staðar sem réttlættu umfjöllunina
um fjárhagsmálefni umbjóðanda
míns. Rétt er að geta þess að al-
mennt er talið að nokkuð ríkar rétt-
lætingarástæður þurfi fyrir birt-
ingu einkamálefna.
Ein helst forsenda þess að um-
fjöllun teljist heimil er samþykki
þess sem einkamálefnin varða. Í
máli því sem hér er fjallað um lá
auðvitað slíkt samþykki ekki fyrir.
Þá verður einnig að hafa í huga að
umbjóðandi minn hafði aldrei tjáð
sig um fjárhagsmálefni sín og gaf
umbjóðandi minn fjölmiðlum því
ekkert tilefni til slíkrar umfjöll-
unar.
Þjóðþekktir einstaklingar
Í málinu var því haldið fram af
stefndu að þar sem umbjóðandi
minn væri þjóðþekktur ein-
staklingur, þá yrði hann að sæta því
að gengið væri á rétt hans til frið-
helgi einkalífs. Þetta er rangt.
Hugsanlegt er að fjalla megi um
ýmis einkamál alkunnra og áber-
andi manna á ítarlegri og nærgöng-
ulli hátt en átt getur við um al-
menning. Slík sjónarmið geta þó
ekki átt takmarkalaust við um þjóð-
þekkta einstaklinga og heldur ekki
án tillits til þess hvaða málefni
fjallað er um. Almennt er t.d. við-
urkennt að stjórnmálamenn geti
þurft að þola umfjöllun fjölmiðla
um ýmis persónuleg málefni sín, að
minnsta kosti svo fremi sem þau
geta skipt umtalsverðu máli við mat
á því, hvort hlutaðeigandi aðilar
geti gegnt opinberu starfi sínu á
þann hátt sem vænta má af þeim.
Þetta á eðli máls samkvæmt ekki
við um umbjóðanda minn og um-
fjöllun DV um fjárhagsmálefni um-
bjóðanda míns varð því ekki rétt-
lætt með vísan til þess að hann væri
þjóðþekktur einstaklingur. Upplýs-
ingar um eigna- og skuldastöðu
íþróttamanna eiga ekkert erindi við
almenning, jafnvel þótt viðkomandi
íþróttamaður sé kunnur knatt-
spyrnukappi. Sömu sjónarmið ættu
jafnframt við um t.d. landsfræga
leikara eða blaðamenn.
Tengsl við bankahrunið
Í málinu var því haldið fram af
stefndu að umfjöllunin um umbjóð-
anda minn hafi verið nauðsynleg til
þess að varpa ljósi á bankahrunið
og starfshætti íslensku bankanna í
aðdraganda þess. Á þetta sjón-
armið féllst dómurinn ekki. Um-
bjóðandi minn var einfaldlega við-
skiptavinur íslenskra banka og
víðsfjarri því að vera orsakavaldur í
atvinnu- eða efnahagslífi þjóð-
arinnar fyrir eða eftir efnahags-
hrun. Ef draga ætti fjárhagsmál-
efni umbjóðanda míns sérstaklega
inn í umræðuna um fall íslensku
bankanna á þessum forsendum, þá
mætti með sömu rökum draga fjár-
hagsmálefni allra viðskiptavina ís-
lensku bankanna inn í þá umræðu.
Slík niðurstaða væri ekki aðeins
fjarstæðukennd heldur væri þá
einnig ljóst að lögbundin banka-
leynd, sem hefur það m.a. að mark-
miði að vernda viðkvæmar persónu-
upplýsingar, væri virt að vettugi.
Í opinberri umfjöllun í kjölfar
dómsins hefur einnig verði ýjað að
því að eitthvað ólöglegt, óeðlilegt
eða ósiðlegt hafi átt sér stað í tilviki
umbjóðanda míns. Þetta er rangt.
Ekkert lá fyrir í málinu sem benti
til þess að um óeðlilegar fyr-
irgreiðslur til umbjóðanda míns,
óeðlilega viðskiptaskilmála eða af-
skriftir hafi verið að ræða, svo fátt
eitt sé nefnt. Í ljósi þessa voru um-
fjöllun DV og síðari ummæli m.a.
stefndu enn ámælisverðari, enda
var þar ítrekað gefið í skyn að um-
bjóðandi minn hafi fengið ólíka
meðferð en aðrir viðskiptavinir
bankanna vegna m.a. stöðu sinnar
og tengsla við tiltekinn starfsmann
eins bankans.
Að lokum
Í niðurstöðu héraðsdóms í máli
umbjóðanda míns felst fyrst og
fremst viðurkenning á þeim rétti
fólks að hafa sín einkamál, þar á
meðal upplýsingar um persónuleg
fjármál, út af fyrir sig. Sú stað-
reynd að aðili skari fram úr á sviði
íþrótta, veitir fjölmiðlum ekki heim-
ild til að fjalla um hvers konar mál-
efni er hlutaðeigandi persónu
varða. Dómurinn hindrar ekki
möguleika DV eða annarra fjöl-
miðla við umfjöllun um það efna-
hagshrun sem hér varð eða ástæður
þess. Í honum felst hins vegar stað-
festing á tilvist mikilvægrar og eðli-
legrar takmörkunar á því ríka og
þýðingarmikla tjáningarfrelsi sem
fjölmiðlar annars njóta.
Eftir Heiðrúnu Lind
Marteinsdóttur » Sú staðreynd að aðili
skari fram úr á sviði
íþrótta, veitir fjöl-
miðlum ekki heimild til
að fjalla um hvers konar
málefni er hlutaðeigandi
persónu varða.
Heiðrún Lind
Marteinsdóttir
Höfundur er héraðsdómslögmaður
á LEX lögmannsstofu
Um opinberar persónur og
friðhelgi einkalífs – dómur í
máli Eiðs Smára Guðjohnsen