Ný saga - 01.01.1993, Blaðsíða 32

Aiiiui Agnarsdóttir
Jobn Cocbrane
fullyrti að
Peter Anker,
rœðismaður
Dana í London,
hefði fengið
fyrirmœli um
aðkanna
ábuga Breta á
þuí að eignast
ísland.
Um skýrsluna
Breska utanríkisráðuneytið er talið hafa verið
formlega stofnsett árið 1782. Löng hefð í milli-
ríkjasamskiptum var hins vegar til staðar,
sendiráð höfðu víða verið stofnuð og sendi-
herrar og sendiráðsstarfsmenn skipaðir. Voru
og vinnureglur í nokkuð fastmótuðu formi.
M.a. var það hlutverk sendiráða að taka sam-
an skýrslur um þau efni, sem breskum stjórn-
völdum þóttu áhugaverð, og senda þær til
London.
Skýrslur þessar voru gjarnan ritaðar á dul-
máli, enda algengt að þær væru sendar með
venjulegum póstsamgöngum. Dulmálið var í
tölustöfum eins og sést á myndinni (á bls. 29).
Leyndin var slík, að á 18. öld voru joað aðeins
karlmenn einnar ættar (Willes fjölskyldunnar) í
Bretlandi, sem höfðu það starf með höndum
að semja dulmál. Höfðu joeir aðsetur í Tlie
Secret Department of the Secretaries of State.
Skýrslugerðin í sendiráðunum fór þannig
fram að fyrst var skrifaö uppkast. Síðan var á-
kveðið hvaða efnisatriði hennar væri rétt aö
hafa á dulmáli. Orðið cipher (dulmál) var ritað
við þau á spassíunni. Var bréfið síðan ltrein-
skrifað og umræddum málsgreinum snarað
yfir í tölustafi dulmálsins. Voru skýrslurnar þá
jafnframt ritaðar með mjög góðu línubili. Um
leið og þær bárust utanríkisráðuneytinu voru
þær sendar til the Secret Department þar sem
sérstakur starfsmaður — Decypherer — réð
fram úr dulmálinu og skrifaði textann í liilið
milli línanna eins og ljóslega sést á myndinni
af skjalinu.1 Vorti ritarar utanríkisráðuneytisins
m.a. valdir með sérstöku tilliti til læsilegrar og
fallegrar rithandard Að þessu loknu fékk við-
takandi skýrsluna í hendur og gat ]rá loks les-
ið hana. Voru útdrættir (— extracts) úr skýrsl-
unum síðan oft sendir áfram til viðeigandi
ráðuneyta. Allt var jretta talsverð fyrirhöfn og
útskýrir e.t.v. af hverju skýrslurnar voru yfir-
leitt ekki mjög langorðar á þessum tíma.
Umrædd skýrsla til utanríkisráðuneytisins
var sú nítjánda frá sendiráðinu í Kaupmanna-
höfn árið 1785. Hún er sjö blaðsíður á lengd
og að langmestu leyti skrifuð á dulmáli. Bend-
ir jxtð til joess að hún hafi verið talin mikilvæg
fyrir hreska utanríkishagsmuni. Sá sem liélt á
pennanum var James Johnstone. Hann var
vígður prestur, liafði verið ráðinn sem sendi-
ráðsprestur viö breska sendiráðið í Danmörku
en hafði jafnframt starfað a.m.k. frá 1779 sem
ritari (secretary) sendiráðsins.6 Um sumarið
1785 var hann hækkaður í tign og útnefndur
Chargé d’Affaires eða staðgengill sendiherra.7
Astæðan var sú, að hinn mikilsmetni sendi-
herra Breta í Danmörku, I-Iugh Elliot, hafði
fengið leyfi frá störfum sínum í Kaupmanna-
höfn." Var það alvanalegt í bresku utanríkis-
þjónustunni, að slík leyfi væru veitt. Elliot var
lítt hrifinn af loftslaginu í Danmörku, sem
hann kallaði „this Euroþean Newfoundland“.‘;
Hann jojáðist af gigt og var Joví feginn að kom-
ast frá Kaupmannahöfn."’ Elliot hélt sig í Bret-
landi í limmtán mánuði og á meðan veitti séra
James Johnstone sendiráði Breta í Kaup-
mannahöfn forstöðu."
Viðtakandi skýrslunnar var William Fra-
ser, ráðuneytisstjóri breska utanríkisráðuneyt-
isins (Under Secretary). Algengast var, að
skýrslur sendiráðs væru stílaðar á sjálfan ut-
anríkisráðherrann, en einnig eru mörg dæmi
þess, að þær væru stílaðar á ráðuneytisstjór-
ann.12 Líklega hefur Johnstone ekki haft per-
sónuleg kynni af utanríkisráðherrannum,
Carmarthen markgreifa. Elliot þekkti hann
hins vegar vel og sendi skýrslur sínar beint
til hans.11