Ný saga - 01.01.1993, Blaðsíða 59

Um hagfrœöi miöaldamanna
144
138
132
126
120
114
108
102
96
90
84
78
72
66
60
54
48
42
36
30
Arðbærasta bufjárleiga
kúgildaleiga með 162/3% vöxtum, þegar leigulioiendumýjar
kúgildi, d 17. öld. Dœmi af œrleigu, en kýrleiga ergrójt reiknað
jafnarðbœr á þessum kjönnn
F.ifiandi lætur í té
F.ÍRandi fær til baka
7. leiguár
20 álnir
6. lciguár
20 álnlr
5. lciguár
20 álnir
4. ieiguár
20 áJnir
3. lciguár
20 álnir
2. Iciguár
20 álnir
24
18 1
12 ! 1 1. lciguár
(, i Vanskil 20 áínir
i Innheimtukostnaður 1
hafi hækkað í 16 2/3%,
hvort sem greitt var í
smjöri eöa öðru, og er
varla ástæða til að ætla
annað en að það hafi
gerst um leið og smjörið
hækkaði. Eftir það hefur
eigandi leigukúa getað
haft þokkalegan hagnað
af þeim, þótt hann endur-
nýjaði þær sjálfur, eða
nær 7% ef miðað er við
að um 10% fari í endur-
nýjunina. Eigandi ásauð-
arkúgilda hefur hins vegar
rétt aðeins náð að fá leigu
til að mæta reglulegri
endurnýjun þeirra.
Enn meiri bót varð síð-
ar á kjörum leigusala,
þegar Joað varð að venju
að leiguliðar endurnýjuðu
kúgildin. horvaldur Thor-
oddsen segir:'8 „Um á-
byrgö kúgilda og endur-
nýjun voru stöðugar deil-
ur á 17. og 18. öld og
skeyttu menn Joví lítið, þó
tilskipun 15. maí 1705
endurnýjaði fyrirmæli
Jónsbókar." Um deilurnar vísar Þorvaldur ekki
í annað en skrif Árna Magnússonar og Páls
Vídalín, meðan þeir unnu að jarðabókinni í
upphafi 18. aldar. Árið 1706 skrifaði Árni
rentukammeri að lögbókinni hefði verið fylgt
að þessu leyti „indtil nu pá en snes ár, to, eller
noget mer tilbage" — J'rangað til fyrir tuttugu
árum eða fjörutíu eða nokkru lengur.19 Síðar
sömdu Joeir Páll niikil deilurit gegn Lauritz
Gottrup lögmanni og klausturhaldara á Þing-
eyrum, sem hafði lagt á landseta klausturjarð-
anna að endurnýja kúgildi. Það væri efni í sér-
staka rannsókn að kanna röksemdir Jteirra, en
auðvelt er að láta þá Árna og Pál eina sann-
færa sig um að það hafi ekki tíðkast að ráði
fyrr en á síöari hluta 17. aldar að leiguliðar
yngdu leigukúgildi upp sjálfir.s"
Tilskipun konungs 1705 mun runnin und-
an rifjum Árna og Páls/' Þar bannar konungur
að menn taki leigu af dauðu leigufé, umfram
Joaö sem lögbókin leyfi, og ítrekar ákvæði
Jónsbókar um að eigendur endurnýi leigukú-
gildi þegar þau verði of gömul eða deyi af or-
sökum sem leiguliðar séu ekki ábyrgir fyrir
samkvæmt lögunum/2
Ef maður blaðar í Jarðabók þeirra Árna og
Páls frá árunum 1702-14 skilur [:>að eftir þá
liugmynd að íviö algengara hafi verið aö eig-
endur endurnýjuðu kúgildi en ekki. Hins veg-
ar birtist þar meiri fjölbreytni í búfjárleigu en
hefur komist inn í sagnfræðirit okkar. Þannig
koma þár alloft fyrir svokölluð kirkjukúgildi
sem leigutaki endurnýjar en sóknarprestur
tekur aðeins hálfar leigur fyrir/1 Hér virðist á
ferðinni annað kerfi en þeir Árni og Páll
deildu um viö Lauritz Gottrup, og mun enginn
vita nú hvenær það hefur komist á. Því er
ekki tímabært að draga það frekar inn í þessa
grein.
Á árunum upp úr 1770 kom upp mikil um-
ræða um búfjárleiguna vegna ágreinings um
hver ætti að bera ábyrgð á leiguám sem féllu í
57