Ný saga - 01.01.1993, Blaðsíða 74

Lára Magnúsardóttir
oft talin dæmigerö fyrir aldarfarið, enda hafa
rnenn sjaldan fengiö jafngóða staöfestingu á
trú sinni og íslendingar fengu þá, í öllum þeim
hörmungum sem yfir dundu. Þess ber þó aö
gæta, aö klerkurinn byrjaöi vart að skrifa sögu
sína fyrr en eftir aö Skaftáreldar byrjuöu aö
brenna. Hann var aö leita skýringa
á hamförunum og segir
því lítið um
viöhorf hans
áður en þær
uröu. Hann var
einnig ákaflega
gagnrýninn á ó-
guölegan lífsstíl
almennings. haö
bendir til þess aö
lífsviðhorf hans hafi
ekki veriö dæmigert
fyrir íslendinga á 18.
öld. I frásögnum hans
kemur einnig fram aö
almugafólk haföi mis
munandi lífsviðhorf.
Eldritinu er meöal annars
eftirfarandi frásögn:
Eitt eldslag flaug yfir lamb-
hús á Oddum íMeðallandi,
sem drap þar lömb og reið
eina stoð að endilöngu, er
svo var í merginn sviðin eins
og bún befði verið brennd af
logandi jcirni. Og þá bóndinn
varð hér af bræddur og fékk að
heyra hérfyrir spott og brígslyrði
af einum dramblátum manni,
svaraði bann: „Láttu sjá þii verðir
ekki óhrœddari, þá skruggueldur-
inn þinn kemur yfir þig að lœgja
broka þinn; því ég kann að segja þér
að þii átt von á honum
Viðhorf þessara tveggja manna eru ólík í
grundvallaratriðum. Annar túlkar eldingu
þessa, sem tákn frá æðri máttarvöldum og
viröist öðlast við það spádómsgáfu, en hin-
um finnst hann hlægilegur. Varla joarf að
taka fram, aö drambláti maðurinn varö „sá
úrræöaminnsti" í móðuharðindunum stuttu
síðar.
Séra Jón haföi mikinn áhuga á göldrum og
draugagangi ýmiss konar, en var þeirrar skoð-
unar aö hjátrú færi almennt þverrandi." Hann
segir frá því er hann var í skóla, „...að ennþá
elti eftir af gömlum forneskjuskap,
rúnum og ristingum. Var þar til viö
skólann ein gömul skrifuö bók til að
læra af alls slags galdur”.12 Skóla-
drengir höfðu þessa bók heimul-
lega undir höndum og prófuöu úr
henni ýmislegt. Jón tók þátt í Jwí
í byrjun og efaöist greinilega
ekki um virknina. Þeir voru í
kuklinu í frístundum
.. og gátu með hjátrúnni þar
á gerl eilt og annað ólukku
giegleri [kukl]. [...] En þar
reglurnar stóðu uþp á, að
menn yrðu í því verki að
kastafrá sér öllum guðleg-
um þönk.um með öðru
fleira, sem ég gat ei gefið
\ mig til, tókst mér ekkert,
% sem beturfór, oggefsvo
það fljótasta þá svörtu
kúnst frá mér. [...] Þó
varði við átrúnaður
um afturgöngur og
uppvakninga, og
þótt ég legði léttan
trúnað á það
skraf varð ég þó
var við hvoru-
tveggjci, frá
hverju guð þó
d á s amlega
varðveitti migd
Þótt séra Jón hafi dregið sig út úr galdra-
iökun er ljóst af lýsingum aö hann hætti aldrei
að skynja og hitta fyrir verur frá öðrum heirn-
um. Einhver óvenjulegasta iýsingin er á pví
hvernig kvenkyns uppvakningur, sem bæði
hafi áður fargað dýrum og kornið fyrir fólki, á-
reitti hann kynferðislega í svefni svo að hann
slapp naumlega, eftir því sem næst verður
komist." Ekkert bendir heldur til að hann hafi
hætt að trúa á svartagaldur. Galdrar og hjátrú
voru, í augum sérajóns raunveruleg fyrirbæri,
sem hver maður hafði kost á að velja eða
72