Ný saga - 01.01.1993, Blaðsíða 39

Ráðabrugg á dulmáli
Þjóðfhitningar til Jótlandsheiða?
Eins og fyrr segir felur skýrsla Johnstones í sér
áður óþekkta heimild um hið umdeilda Jót-
landsheiðamál: Átti að llytja alla íslensku þjóð-
ina til Jótlandsheiöa í kjölfar móðuharðinda
eða eingöngu 500-800 þurfamenn?
Eins og kunnugt er hefur allmikið verið
skrifað um þetta. Ekki er ástæða til að rekja
þessa umræðu hér nema aö litlu leyti en rétt
að visa til greina þriggja fræðimanna, þeirra
Sigurðar Líndals, Sigfúsar Hauks Andréssonar
og Gísla Ágústs Gunnlaugssonar, sem hafa all-
ir fjallað ýtarlega um málið/' Þó verður að
gera stuttlega grein fyrir þeim frumheimildum
sem til eru um málið, því hér hætist ein við.
Upphafsmaður þeirrar sögu að flytja hafi
átt alla þjóðina til Danmerkur eftir móðuharð-
indi hefur lengi verið talinn Hannes Finnsson
biskup. í ritgerð sinni Um mannfæckun af
Hallærum á Islandi, sem út kom árið 1796,
segir hann, að ísland hafi „helzt af útlendum,
verið svo harðt álitið, að jafnvel 1784 var
komið fyrir alvöru í tal að sækja allt fólk úr
landinu til Danmerkur og gjöra þar af því ný-
Jón forseti staöbœfði, að til befði staðið að setja
íslendinga niðurá „Lýngbeiði ájótlandi".
býlinga.Undir þetta tekur Magnús Steph-
ensen dómstjóri í Island i det Attende Aar-
hundrede, sem út kom árið 1808 í Kaup-
mannahöfn, með orðalaginu: „da endog tænkt-
es paa at ... bortföre de overblevne Menn-
esker“/ Jón Espólin sýslumaður skrifaði síðan
í íslands Árbókum, að Landsnefndin síöari hafi
m.a. rætt um „at flytja allt fólk úr landi hér, ok
setja niclr I Danmörku, og var nær stadrádit“/
Ekki minntust þessir þrír á Jótlandsheiðar sem
áfangastað þjóðarinnar. Það gerði hins vegar
Jón Sigurðsson forseti sem staðhæfði árið 1840
að flytja hefði átt „allt fólk“ frá íslandi og setja
niður á „Lýngheiði á |ótlandi“d’ í ljósi Joess að
hér er um að ræða nokkra mikilsmetnustu
fræðimenn tímabilsins er ekki óeðlilegt, að því
hafi verið trúað lengi vel að flytja hefði átt
þjóðina til Jótlandsheiða í kjölfar móðuharð-
inda.
Um miðja þessá öld fór hins vegar mikils-
virtur fræðimaður og prófessor í sagnfræði við
Háskóla íslands — Þorkell Jóhannesson — á
stúfana og freistaði Joess að finna þjóðarflutn-
ingssögunni staðfestingu í skjalasöfnum
dönsku stjórnardeildanna. Þar fann hann eng-
in skjöl sögunni til stuðnings. Hins vegar fann
hann bréf í Rentukammersskjölum, rituð í jan-
úar 1785, þar sem lagt var til að flytja 500
manns „sem þrotbjarga væri og öðrum til
byrði“ frá Islandi til Danmerkur. Ennfremur
kom í ljós aö málið hafði veriö borið undir Le-
vetzow kammerherra, verðandi stiftamtmann
íslands, sem vilcli hækka töluna í 800. Þessar
hugmyndir voru síðan teknar til umræðu á
fyrstu fundum Landsnefndarinnar síðari í febr-
úar 1785, og er skemmst frá því að segja að
brottflutningstillögunni var hafnað.’1 Á grund-
velli þessara heimilda ályktaði Þorkell, að þótt
J^jóðarflutningssagan væri ekki „tilefnislaus
með öllu“ væri hún „þó alröng".” Hér væri
misskilningur á ferðinni, 500 þrotbjarga ís-
lendingar höfðu oröið að allri þjóðinni. Þor-
kell kynnti þessar niðurstöður í Andvara árið
1945. Að sjálfsögðu var mark tekið á prófess-
ornum og var nú þjóðarflutningssögunni ekki
lengur haldið á loft/’
En sagnfræðingar hafa haldið áfram að
kanna skjalasöfn og fleiri merkilegar frum-
heimildir um málið hafa fundist. Sigfús Hauk-
ur Andrésson dró fram í dagsljósið bréf Jóns
Sveinssonar sýslumanns til Rentukammers frá