Ný saga - 01.01.1993, Blaðsíða 54

Gunnar Karlsson
greiða í löndum annars staðar en í Norðlend-
ingafjórðungi (þar sem Hafliða hefur verið fyr-
irhafnarminnst að byggja þau). Gripir máttu
ekki vera minna en kúgildi að verðgildi.
Gelda hesta nrátti greiða, en engan graðhest
nema meri fylgdi og því aðeins meri að hestur
fylgdi. (Dæmi um kynhreina ræktun?) „ekki
hross eldra en tólf vetra og eigi yngra en þre-
vett Hestamenn munu vita að búast má
við að hross fari aö fella af þegar þau hafa
náð tólf vetra aldri. I Búalögum eru hestar
ekki taldir fullgildir lengur en til tíu vetra ald-
urs. Eftir það fer þeim aftur um eyri (sex álnir)
á ári, segir í Búalagahandriti frá 17. öld, svo
að 120 álna hestur er kominn niður í hálfvirði
tvítugur." Gamalhross hafa verið lítils virði
meöal fólks sem át ekki hrossakjöt. Samt er
ekki að sjá að Hafliði hafi þóst hlunnfarinn
þótt liann fengi fingurbæturnar í tólf vetra
gömlum jálkum.
Svipað verðmætamat á kúm og ám birtist í
alþingissamþykkt um verðlag sem er skráð í
Konungsbók Grágásar og er talin vera frá 12.
öld." Þar segir:1’
Þetta er ennfjárlag, aö k.ýr þrevetur eða eldri,
tíu vetra eöa yngri, kálfbœr og mjólk, byrnd
og lastalaus, eigi vetri en meöalnaut, béraö-
rœk. að fardögum og mólki kálfsmála, sú er
gjaldgeng. ...
Sex œr viö kú, tvcer tvevetrar og fjórar
gamlar, og ali lömb sín og órotnar, loðnar og
lembdar.
Hér lítur út fyrir að menn hafi getað reitt
fram fullt kýrverð með tíu vetra gamalli kú
eða sex ám, þar sem að minnsta kosti fjórar
þeirra voru komnar að ævilokum, ef þær að-
eins voru svo burðugar að þær mjólkuðu
lambi sínu. Á 18. öld var taliö að kýr væri
leigufær í 8-18 ár. Frá 19. öld er heimild unr
að kýr fari að fella af eftir að þær erti 12 vetra,
en 20-25 ár sé hæsti aldur sem þær geti náð.16
Sé leigutíminn reiknaður frá þriggja vetra
aldri, má því gera ráð fyrir að leigukýr sé að
meðaltali þokkalega arðbær í tíu ár eða til
þrettán vetra aldurs. Sá sem tók við þriggja
vetra kú upp í skuld gat átt von á að eiga eftir
að hafa fullt gagn af henni í ein tíu ár. En sá
sem þurfti að taka við tíu vetra kú sanrkvæmt
alþingissamþykktinni gat varla búist viö að
hún yrði að fullu gagni í meira en þrjú ár.
Höfundar samþykktarinnar virðast ekki hafa
gert sér grein fyrir muninum.
í Járnsíðu er hámarksaldur fullgildrar kýr
færður niður í átta vetur, og mun það komið
úr Gulaþingslögum eldri.17 Jónsbókarhöfundar
tóku þá reglu upp og sögðu:1"
Þetta er enn fjárlag svo sem lagt er dýrt á vor í
því héraöi. Kýr átta vetra og eigi yngri en aö
öörum kálfi, beil ok. beilsþenuð ok. bafi kelft
um veturinn eftir Pálsmessu, eigi verri en með-
alkýr, héraörcek. aðfardögum.
Sama regla gengur þrásinnis aftur í Búalögum.19
Enginn veit hvort þessum ákvæðum var
fylgt í reynd þegar kýr voru seldar og keyptar.
í skjölum sem eru talin frá Grágásartíma kem-
Nokkrar verð- og þyngdareiningar
alin = upphaflega bútur af vaðmáli, líklega um 49 sm langur og 98 sm breiður. Hér aðeins notuð sem verðeining,
úr tengslum við raunverulegt vaðmálsverð
eyrir = 6 álnir
mörk = 8 aurar, 48 álnir
bundraö = 120 álnir, kúgildi frá því á 13. eða 14. öld, sex ærverð
rnörk = um 214 grömm
fjóröungur = 20 merkur, um 4,3 kg, upphaflega fjórðungur úr mœli sem var lítt eða ekki notuð eining á íslandi
vcett = 8 fjórðungar, 160 merkur, um 34-35 kg
52