Ný saga - 01.01.1993, Blaðsíða 18

Guórun Nordal
Hugleiðingar um nýja útgáfu
Grágásar
1
Kringilyrði laga þjóðveldisins kunna að eiga
lítið erindi við þá sem fást við íslenskar mið-
aldabókmenntir. Lög heyrast við ákveðin tæki-
færi, þau eru þulin á þingum og til þeirra vitn-
að við dóma, en eru ekki á vörum þeirra ís-
lensku búandmanna sem reyna afl sitt í ís-
lenskum fornsögum. Lagaflækjur virðast því
eiga lítt við hina rótgrónu og sífelldu togstreitu
um virðingu og staðfestu sem einkennir marg-
ar fornsögur.
En sitthvað er kunnugleiki lögsögumanns
af lagakrókum og tilfinning griðkonu í forn-
sögu fyrir anda laganna; því vaknar spurning-
in hvort þau eigi eitthvert erindi við Islend-
ingasögur. Lagasafn þjóðveldisins, kallað einu
nafni Grágás, er ótrúlega fjölbreytt heimild um
hugmyndir manna um mörk réttmætrar eða
þolanlegrar hegðunar á þjóðveldisöld, en þó
speglar Joað ekki óyggjandi hvernig fólk skip-
aði málum sínum. Hægur vandi er að finna
dæmi um hve lýsingar af málatilbúningi í
Sturlungu er oí't ólíkar því sem lögin boða. í
lögunum eru flestar hliðar hins óþekkta saka-
máls skoðaðar, svo að ekkert þurfi að koma á
óvart þegar afbrot kemur til kasta dómara. í
þessari einstæðu og óþreytandi nákvæmni ís-
lensku þjóðveldislaganna býr bæði þróttur
þeirra og seiðmagn.
Ef lög þjóðveldisins eru borin saman við
evrópsk lög frá sama tíma kemur í Ijós hve ó-
venjulega rækileg þau eru í forsögnum sínum.
Grágás er Jxinnig fágæt lagaheimild um að-
stæður á miðöldum, jafnvel J^egar til stærra
svæðis á jarðarkringlunni er litið. Hún lætur
sér fátt óviðkomandi lwað mannleg samskipti
varðar. har má lesa um barnaskírn, næturvíg,
afréttardeilur, tilfærslur ómaga, lögréttuskipan,
verslun við útlendinga, festarmál, svo að fátt
eitt sé talið.
Ef litið er til margbreytileika laganna er
næsta ótrúlegt að þessi fróðleiksnáma skuli
ekki hafa komið út í handhægri útgáfu á ís-
landi fyrr en síðla ársins 1992. íslenskir lög-
fræðingar, sagnfræðingar, bókmenntafræðing-
ar og textafræðingar, hafa þannig sýnt þessari
einstöku heimild um þjóðveldið óskiljanlegt
fálæti. I ljósi þessa afskiptaleysis er hin nýja
útgáfa Gunnars Karlssonar, Kristjáns Sveins-
sonar og Marðar Árnarsonar með nútímastaf-
setningu (Mál og menning; Reykjavík) Jwí vel-
komnari gestur á bókamarkaöi og í mínum
huga einn mesti bókmenntaviðburður síðasta
árs.
2
Utgáfan er byggð á stafréttri útgáfu Vilhjálms
Finsens sem út kom á árunum 1852-83, eftir
tveimur lagahandritum frá þrettándu öld, Kon-
ungslDÓk og Staðarhólsloók. Finsen prentaði
ennfremur texta Skálholtsbókar í þriðja bind-
inu auk fjölda mikilvægra brota úr öðrum
handritum. Þar aftan við voru skýringar og at-
riðisorðaskrá fyrir öll þrjú bindin. Útgáfa hans
var fyrsta - og sú eina þar til nú - heildarútgáf-
an á þjóðveldislögunum. Hún er gömul og fá-
gæt, og var því ljósprentuð árið 1974, en eng-
inn hefur aftur farið í saumana á handritunum.
Finsen var stórhuga og atorkusamur líkt og
aðrir útgefendur íslenskra fornrita er ruddu
brautina í textaútgáfu.
Þeir erfiðleikar, sem útgefendur í dag setja
fyrir sig, verða hjóm eitt J^egar hugsað er til
aðstæðna þessara brautryðjenda. í þessum
hópi má nefna C. R. Unger sem gaf t.a.m. út
Heilagramannasögur og Postulasögur, en eng-
in heildarútgáfa á þeim sagnaflokkum hefur
komið í þeirra stað. Guðbrandur Vigfússon
16
i