Ný saga - 01.01.1993, Blaðsíða 37

Ráðabmgg á dulmáli
árið 1784. Hélt hann þá heim til Skotlands og
hóf störf viö fyrirtæki Dundonald-ættarinnar,
The British Tar Company. Fjölskyldan átti
kolanámur í Culross í Skotlandi. Elsti bróðir
Cochranes, Archibald, sem nú var orðinn 9-
jarlinn af Dundonald, var þekktur vísindamað-
ur og hafði gert merkar uppgötvanir í efna-
fræði. M. a. hafði hann fundið upp aðferð til
að vinna tjöru úr kolum. Til þess að hagnýta
þessa uppgötvun hafði ættin reist efnaverk-
smiðju í Skotlandi. Var þetta tilraun til að rétta
við fjárhag fjölskyldunnar.31
Veturinn 1784-1785 var mikið um það fjall-
að í Kaupmannahöfn, hvernig unnt væri að
koma íslendingum til hjálpar í kjölfar móðu-
harðinda. Sérstökum erfiðleikum olli, að 75%
sauðfjár hafði fallið á íslandi.'2 í janúar 1785
fól Schimmelmann greifi fyrrnefndum Peter
Anker að athuga, hvort bresk yfirvöld myndu
leyfa útflutning á skosku sauðfé til íslands."
Anker og Cochrane, sem höfðu kynnst í
Kaupmannahöfn 1778, voru nánir vinir; höfðu
„liveci on the most intimate footing" eins og
Cochrane komst að orði.'1 Það kemur því ekki
á óvart, að Anker leitaði ásjár Cocirranes í
þessu máli, enda Cochrane Skoti — eins og
sauðféð! Hér hefur hinn hugmyndaríki Coch-
rane komið auga á frábæra lausn á vandamáli,
sem hann átti við aö glíma um þessar mundir
— nefnilega hvernig hann gæti krækt sér í ó-
dýran brennistein.
Þannig var mál með vexti að til að vinna
tjöru úr kolum með aðferð 9- jarlsins af Dun-
cionalcl þurfti mikinn brennistein. Þessi brenni-
steinn var fluttur frá Ítalíu til Skotlands með
ærnum tilkostnaði. Á íslandi var hins vegar
talinn nægur brennisteinn." Þaö var því ís-
lenski brennisteinninn sem vakti áhuga John
Cochranes á landinu. Mun hagkvæmara virtist
að flytja brennistein frá íslandi en frá Ítalíu.
Hugmynd þeirra félaga, Cochrane og Ank-
er, var að senda skip með skosku sauðfé á
fæti til íslands með kol úr námum Dundonald
fjölskyldunnar að kjölfestu. Gætu skipin síðan
siglt til baka hlaðin brennisteini.® Þótt Anker
væri bjartsýnn í upphafi neituðu bresk stjórn-
völd að leyfa útflutninginn á skosku sauðfé.17 í
kjölfar ameríska frelsisstríðsins hafði breska
ríkisstjórnin sett lög, sem bönnaðu útilutning á
sauðfé í því skyni að vernda ullariðnað Breta.
Cochrane skrifaði þá Schimmelmann og stakk
upp á beinni verslun milli Skotlands og ís-
lands — skosk kol í skiptum fyrir íslenskan
brennistein. íslendingar gætu notað kolin til
upphitunar og haft framfærslu af því að vinna
brennisteininn. Cociirane reyndi að fullvissa
Schimmelmann að slík viðskipti mundu ekki
skaða einokunarverslun Dana.'8 Svar Schimm-
elmanns hefur ekki komið í leitirnar, en ljóst
er, að Danir hafa ekki fengist til að rjúfa ein-
okunina.
Nú var úr vöndu að ráða fyrir þá Dundon-
aldbræður. Af þeirri ástæðu einni að íslanci til-
heyrði Danmörku var íslenski brennisteinninn,
sem var landfræðilega í næsta nágrenni við
Skotland, í reynd óaðgengilegri en brenni-
steinninn á Ítalíu. Ef hins vegar Bretar eignuð-
ust ísland, ekki síst fyrir milligöngu Cochra-
nes, myndu þeir bræður eiga greiðan aðgang
að íslenska brennisteininum.
En hvernig gátu Bretar best slegiö eign
sinni á íslancl á friðartímum? Cochrane og
Anker virðist hafa hugkvæmst sú leið, að Bret-
ar hjálpuðu Dönum að komast yfir eyju í Kar-
abíska hafinu í skiptum fyrir ísland og Færeyj-
ar. Sem ungur nraður hafði Cochrane einmitt
dvalið í Vestur-Indíum crg þekkti svæðið vel.w
Anker hafði aldrei komið á þessar slóðir og er
Cochrane því líklegur upphafsmaður tillög-
unnar. Voru slíkar landahrókeringar raunar
mjög í tísku á þessum tíma.
Að sögn Cochranes veitti Schimmelmann
Peter Anker heimild fyrir hönd Danakonungs
lil aö kanna, hvort bresk stjórnvöld hefðu á-
huga á skiptum á íslandi og Færeyjum fyrir
Krabbaeyju. Yrðu viðbrögð þeirra jákvæð
myndi Reventlow greifi, sendiherra Dana í
Englandi, hefja formlegar samningaumleitan-
ir.u’ Dönum haföi tekist fyrr á öldinni að kom-
ast yfir þrjár eyjar í Jómfrúareyjaklasanum (St.
John, St. Croix og St. Thomas) og grætt vel á
þeim — Schimmelmann greil'i var reyndar
sjálfur stærstur landeigenda þar. Krabbaeyja
(sem nú heitir Vieques) var næsta eyja tii vest-
urs við dönsku nýlendurnar þrjár og höfðu
Danir oftar en einu sinni reynt að ná henni á
sitt vald án árangurs." Það er því enginn vafi á
því, að Danir hefðu haft hug á að eignast
Krabbaeyju.12
Samkvæmt skjölum Cochranes mun Peter
Anker hafa farið á fund Joseph Banks í
London til að fá aðstoð hans við þessa mála-
35