Ný saga - 01.01.1993, Blaðsíða 67

Stjómtœki gatnla samfélagsins aflögö
Sveitastörf á íslenskum bæ á 19. ölc/. Hagnr bóndans varsettur í öndvegi meö
lögfest i11g 11 vista rba iidsins.
setningin á ýmsum tímum virðist jafnan vera
viðbrögð við sókn manna til sjávarsíðunnar en
ekki hordauða í sjávarsveitum og sveitar-
þyngslum af völdum lausamanna og þurra-
búðarmanna. Opinber stefna hafði það að
markmiði að beina jarðnæðisleysingjum í
vinnuvistir hjá bændum með joví að takmarka
aðgang að lausamennsku og þurrabúðarsetu.
Stjórnaðist þessi stefna að því er virðist aðal-
lega af tveim sjónarmiðum:
a) Lausamenn stóðu að ýmsu leyti utan samfé-
lagsins og var tilvist þeirra álitin skapa ákveð-
ið óöryggi, andóf, og óróa. Þar sem lausamað-
urinn hafði ekki fast heimili og naut þar af
leiðandi ekki framfærsluréttar lögheimilisins
gat fjölgun í þessum hópi skapað aukna hættu
á sveitarþyngslum. Líta má á eignarskilyrðin
fyrir lausamennsku sem tryggingu fyrir því að
þeir sem í hana sóttu gætu framfleytt sér.
Lausamennska var oft höfð að skálkaskjóli af
betlurum, flökkurum og iðjuleysingjum á öld-
um áður og beindist aðför stjórnvalda að
lausamönnum ekki síst að Joví að uppræta
joessa liópa. Á bæjunum grófu lausamenn
undan styrkri liússtjórn, joeir voru ekki undir
húsaga og sýndu meira sjálfstæði - já jafnvel
mótþróa og ósvífni - gagnvart ltúsbændum en
hjúin. Þeir höfðu ekki nógsamlega tamið sér
lífsmáta dyggðugra hjúa: hlýöni og vinnusemi.
lo) Bændur höfðu meiri hag af bundnu en
frjálsu vinnuafli. Með ársvistarskyldunni
tryggðu bændur sér meira, stöðugra og ódýr-
ara vinnuafl en hefði vinnumarkaður verið
frjáls. Fleira fólk hefði séð sér farborða í
þurrabúðum og dregið þannig úr framboði á
launavinnu. Samningsstaða vinnuhjúa var
miklu lakari en lausamanna, sem gátu fært sér
í nyt eftirspurn eftir vinnuafli og þrýst kaupi
upp á annatimum ársins. Kostnaður við að
halda vinnumann á 18. og lengst af 19. aldar
var, gróft reiknað, helmingi minni en viö
kaupamanninn.' Af sömu rót runnin voru op-
inber höft á þurrabúðarsetum sem miðuðu að
joví að takmarka heimilisstofnun fátækari
65