Morgunblaðið - 17.06.2011, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 2011
Hallur Már
hallurmar@mbl.is
Á
undanförnum árum og áratugum
hefur verið vinsælt að varpa nýju
ljósi á sagnfræðileg málefni sem
mörgum kann að þykja undarlegt.
Jón Sigurðsson er engin und-
antekning í þeim efnum. En hvaða skoðanir
hefur Guðjón Friðriksson ævisöguritari Jóns á
málinu. Endurskoðun sögunnar segir hann allt-
af vera nauðsynlega. Ef menn geta enn rifist
um Jón sé það einfaldlega til marks um að hann
sé þó einhvers virði nútímafólki.Guðjón segir
sess Jóns í íslenskri sögu í raun vera óhaggaðan
þó að menn nálgist hann með öðrum hætti en
áður. ,,Jón Sigurðsson var gerður að hálf-
gerðum dýrlingi og tákni sjálfstæðisbarátt-
unnar, jafnvel áður en hann var allur.Eftir
dauða sinn var hann svo gerður að þjóð-
ardýrlingi", segir Guðjón.
Þegar kom fram á 20.öld, segir Guðjón að
ímynd hans hans hafi verið orðin þannig að erf-
itt var að samsama hana manni af holdi og
blóði. Í þeim farvegi hafi hún verið fram eftir
öldinni. ,,Eins og oft gerist þegar frá líður með
slíka dýrlinga verður myndin af þeim leiðigjörn
og þá fari af stað ákveðin afhelgun sem færi
menn þó í raun nær dýrlingnum að nýju. Það á
að mínu viti við um Jón.“
Um 1970, þegar ný kynslóð tók við af lýðveld-
iskynslóðinni hafði hún ekki jafnmikla þörf fyr-
ir mann eins og Jón. Þá byrjaði þessi afhelgun
sem gekk stundum býsna langt. Menn töluðu
gjarnan í hálfkæringi um þjóðhetjuna." segir
Guðjón. Leiðtogahlutverk Jóns hafi verið hins
vegar ótvírætt á 19. öld og það mun aldrei verða
tekið af honum.
Nútímalegur og lýðræðislegur
Háskóli Íslands var formlega stofnaður þann
17. júní árið 1911 en Guðjón segir það dæmi um
staðfest-ingu á stöðu Jóns meðal þjóðarinnar. Í
því samhengi segir Guðjón þó oft gleymast að
Jón hafi verið meira en stjórnmálamaður t.a.m.
hafi hann verið einn af okkar fremstu vís-
indamönnum á 19. öldinni. Vinnubrögð hans við
útgáfu handrita segir Guðjón að séu við-
urkennd af fræðimönnum sem afar traust og
nútímaleg. Jón hafi ekki fallið í þá freistni að
blanda saman handritum í útgáfu. Verkin hafi
verið gefin út stafrétt en alsiða hafi verið fram
að hans tíma að blanda saman textum ólíkra
handrita.
Það var því vel við hæfi að stofna Háskólann
á aldarafmæli Jóns.
Vísindastarf hans segir Guðjón að hafi oft
fallið í skugga af stjórnmálastarfi forsetans.
Með því að gefa út verk á borð við Lovsamling
for Island, Íslenska Fornbréfasafnið og Safn til
sögu Íslands hafi Jón opnað stjórnsýslu Íslands
sem sýnir hversu mikill nútímamaður hann var
í raun.
Jón klæddur í bleikt
Síðastliðin rúm hundrað ár hefur óspart tíðk-
ast að tengja nafn Jóns við alls konar hags-
muni, allir virðast hafa getað eignað sér Jóni al-
veg óháð stjórn-málaskoðunum. Flestir virðast
geta fundið sér stað í Jóni Sigurðssyni sama
hvort um sé að ræða rótgróna íhaldsmenn eða
róttæka kommúnista. Í nútímanum sjáist þetta
í umræðum um Evrópusambandið þar sem
menn beggja megin borðsins virðast sann-
færðir um hver afstaða hans í málinu væri. Lýs-
andi sé hvernig styttan af Jóni á Austurvelli
haldi nafni hans lifandi í umræðunni. Með því
að klæða hana til dæmis í bleikt eða ál í mót-
mælaaðgerðum sé táknrænni stöðu hans sem
sameiningatákni enn haldið á lofti. ,,Hvort það
er svo í einhverju samræmi við skoðanir hans í
lifanda lífi er svo annað mál segir Guðjón."
Íslendingum
veitt fullt
verslunarfrelsi
við aðrar þjóðir.
Opinber nefnd skipuð í Kaupmannahöfn
til að gera tillögur um fjárhagslegan
aðskilnað Danmerkur og Íslands.
Kristján IX verður
konungur Danmerkur.
Danir setja Stöðulögin sem
segja að Ísland sé óaðskiljan-
legur hluti Danaveldis.
Á 1000ára afmæli Íslandsbyggðar
færir Kristján IXAlþingi „Stjórnarskrá
umhin sérstaklegumálefni Íslands“. Alþingi kemur í fyrsta sinn saman
í alþingishúsinu við Austurvöll.
Danmörk verður
þingræðisríki (ríkis-
stjórnin, og þar með
Íslandsráðherrann,
sjálfstæðari gagnvart
konungi en áður).
Jón flytur
fræga ræðu
á Alþingi um
fjárhagsmál
Íslands og
Danmerkur.
Hjónin taka til sín 8 ára fósturson, Sigurð
Jónsson, og ala hann upp sem sinn eigin.
Jón setur fram reiknings-
kröfu og færir rök fyrir því
að Danir skuldi Íslendingum
umtalsverðar fjárhæðir.
NærveruJóns
var ekki óskað
á þjóðhátíðinni
á Þingvöllum.
Er fjarverandi
í Kaup-
mannahöfn.
Jón kosinn forseti fyrsta
löggjafarþingsins.Þingið
samþykkir heiðurslaun
honum til handa.
Jón sækir sitt
síðasta Alþingi.
Jón deyr í Kaupmannahöfn
7. desember 68 ára gamall.
Ingibjörg deyr 9 dögum síðar.
Kistur Jóns og Ingi-
bjargar fluttar til Íslands
og grafnar með viðhöfn
í Hólavallakirkjugarði.
Minnisvarði um
Jón reistur á
leiði hans.
Í fyrsta sinn er haldið
opinberlega upp á
17. júní, afmæli Jóns
Sigurðssonar.
18
55
18
56
18
57
18
58
18
59
18
60
18
61
18
62
18
63
18
64
18
65
18
66
18
67
18
68
18
69
18
70
18
71
18
72
18
73
18
74
18
75
18
76
18
77
18
78
18
79
18
80
18
81
18
82
18
83
18
84
18
85
18
86
18
87
18
88
18
89
18
90
18
91
18
92
18
93
18
94
18
95
18
96
18
97
18
98
18
99
Helgimyndin
af Jóni
klædd í bleikt
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Sagnfræðingur Guðjón Friðriksson.
Guðjón Friðriksson sagnfræðingur skrifaði tveggja binda verk um
ævi og störf Jóns sem komu út á árunum 2002-2003. Hann hlaut ís-
lensku bókmenntaverðlaunin fyrir seinna bindi sitt um ævi Jóns for-
seta. En hvernig sér hann hlutverk Jóns í íslenskri sögu og íslensku
samfélagi?
J
ón Sigurðsson átti stærstan þátt í
að skapa þjóðernisvitund Íslend-
inga og draga fram sérstöðu ís-
lenska þjóðríkisins í baráttu fyrir
sjálfstæði þjóðarinnar. Jafnframt
lagði hann lagalegan grunn að kröfum Ís-
lands um sjálfstæði með lögfræðilegum
kenningum sínum. Í deilum Íslendinga við
dönsk stjórnvöld um lagalega stöðu landsins
fram til ársins 1918 voru rök hans í lykilhlut-
verki. Jón sem aldrei hafði aflað sér lög-
fræðiprófs setti fram sannfærandi lagalegar
kröfur byggðar á sögulegum rökum sem
danskir lögspekingar þurftu að kljást við.
Jón áttaði sig á því að við afnám einveld-
isins árið 1848 var komin upp sama staða og hafði
ríkt þegar Íslendingar staðfestu einveldi Dana ár-
ið 1662 og afsöluðu sér m.a. löggjafarvaldi. Þetta
þýddi að nú tæki aftur gildi það samkomulag sem
Ísland hafði gert sem frjálst ríki við Noreg með
undirritun Gamla sáttmála árið 1262; sam-
komulaginu fylgdu ákveðnar skyldur en einnig
réttindi. Í stað skatta sem Íslendingar greiddu
Noregskonungi yrði þeim tryggð ákveðin þjón-
usta eins og siglingar til landsins og gæsla friðar.
Í ritgerð sinni Hugvekja til Íslendinga sem birtist
í Nýjum félagsritum árið 1848 lagði Jón áherslu á
að Gamli sáttmáli vottaði vel frelsistilfinningu
þjóðarinnar. Ekki síður lagði hann áherslu á að ef
Íslandi yrði stjórnað frá Danmörku myndi það
Lagalegar kröfur b
á sögulegum rökum
Jón Sigurðsson 200 ára