Morgunblaðið - 17.06.2011, Blaðsíða 27

Morgunblaðið - 17.06.2011, Blaðsíða 27
27 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 2011 bæri honum engin skylda til að ljá þeim eyra. (9). Með skírskotun í XVIII árgang Nýrra Félagsrita er bent á að naumast þúsundasti hver maður á land-inu skilji danska tungu og engum sé skylt að hlýðnast lögum sem þeir skilja ekki, „heldur lög- um þeim einum, sem íslenzk voru, og áður réðu“. Það séu réttindi hverrar tungu sem sé lifandi þjóð- mál einsog íslenzkan, að það eitt megi kalla að lögum skipað sem þjóðin hefur á sína tungu „og skuli engum öðrum skipunum hlýðnast“. Athyglisvert er að greinarhöf- undur telur að brot á réttindum ís- lenzkrar tungu stuðli að stjórn- leysi í landinu enda hafi aðförin að íslenzkunni verið liður í því að inn- lima Ísland í konungsríkið. Ef stjórninni hefði tekizt að halda fram tilætlun sinni til þrautar og koma því í höfn að réttarstaða Ís- lands væri einsog hvers annars dansks fylkis eða héraðs hefði mátt ganga að því vísu að þjóðleg glötun og tímanleg niðurníðsla, hnignun og afturför hefði gagn- tekið allt á Íslandi, einsog komizt er að orði. Margvísleg niðurlæging og viðstöðulausar tilraunir voru gerðar til að veikla mótstöðuafl Ís- lendinga og þá ekki sízt með því að sækja að tungu þeirra. En hún var sá broddur sem eigi lét beygjast. Það er óendanlega mikilvæg sögu- leg staðreynd sem við ættum að hyggja að, ekki sízt nú þegar að henni er sótt úr öllum áttum. Án hennar yrði Ísland einsog hvert annað auðnulaust eyland sem hefði glatað tengslum við rætur sínar og arfleifðin gæti ekki framar borið þann ávöxt sem að er stefnt. Það er að minni hyggju „hégómlegt of- læti“ svoað enn sé vitnað í fyrr- nefnda Andvara-grein að halda annað eða gera því skóna að tung- an sé ekki í hættu. „Hið rángláta hapt á frelsi túngunnar“ hefði get- að orðið sá dragbítur í sjálfstæð- isbaráttu okkar sem úrslitum réð. Þetta vissi Jón Sigurðsson öllum öðrum fremur – og þá einnig Fjölnismenn – og því lögðu þeir alla áherzlu á tengsl við fornan arf, tunguna og mikilvægi hennar í baráttunni við erlent vald og fyrir þeim mannréttindum sem áttu rætur í sjálfstæðisyfirlýsingu Bandaríkjanna, brezkum grund- vallarreglum um lýðræði og yf- irlýsingu frönsku borgarastéttar- innar eftir stjórnarbyltinguna miklu 1789. Jón forseti og félagar hans töldu tunguna hvorki meira né minna en „helgustu réttindi“ Íslendinga og aðför að henni sé barátta fyrir ólögum sem málstað- ur dönsku stjórnarinnar byggist á „og látin hafa verið yfir oss dynja hvenær sem færi hefir gefizt, rétt einsog stjórnin hefði skilið svo köllun sína gagnvart oss, að henn- ar mark og mið væri að gjöreyða öllu því, sem væri íslenzkt til, og þannig að sjá hinni fornu túngu Norðurlanda og þjóðerni Íslend- ínga og sjálfsforræði fyrir borð kastað“. 6. Þegar ég í vetur vakti athygli stúdenta í heimspekideild á því sem hér hefur verið sagt um ís- lenzka tungu og rétt hennar á mál- þingi um Jón Sigurðsson klykkti ég út með örlitlu kvæði um hann sem ég orti fyrir mörgum árum, en sá nú í hendi mér að fjallar ekki sízt um þá hættu sem að íslenzk- unni steðjar – og þjóðerni okkar. Það er e.k. forspá, svohljóðandi í kvæðabókinni Veður ræður akri, 1981, en ljóðið er þó mun eldra: Hann lagði saman tárin sem lítilmagnar grétu: í svipi þeirra og andlit var Íslandssagan brennd. Ég laut höfði við legstein hans letraðan fáum orðum, í brjósti mínu var heiður himinn, en haglél í grennd. sem hin nýja stjórnarskipan út- heimtir, heldur jafnvel ráðizt í að gjöra sýnilega tilraun – og það í nærgöngulara lagi – til að egna Dönskunni fyrir hið fyrsta löggj- efenda alþíng, og sæta lagi til að hafa sitt hið gamla fram“. Enn er reynt að vinna dönsk- unni fótmál með því að stjórnin leggur fyrir alþingi ákvæði um að „þegar lagafrumvarp er samþykkt af alþíngi, sjá forsetar beggja deildanna og landshöfðíngi í sam- einíngu um, að danski textinn sé saminn, þannig að málið verði lagt fyrir hið sameinaða alþíng, ef þeim kemur ekki saman“. Með þessu er talið að stjórnin vilji leita sam- þykkis þingsins til þess að „útvega sér lagaheimild einmitt fyrir því, að danska þýðíngin skyldi vera lög á Íslandi eptirleiðis, og standa þannig jafnfœtis hinu íslenzka frumriti laganna, er þíngið hefði sam-þykkt á sína túngu, og láta hið Íslenzka fulltrúaþíng gángast undir það fyrir sitt leyti, að ábyrgjast alla þá óskipun og öll þau vandræði, sem þar af kynni leiða“ einsog segir í Andvara- greininni. Síðan er bent á að alþingi eigi ekki að semja lög nema á íslenzku og að engin lög séu gild nema á frumtungunni. Þetta verði að vera ótvírætt þvíað annars gæti orðið ágreiningur um orðalagsmun. Dönsk þýðing á frumvörpum al- þingis geti þannig ekki öðlazt minnsta lagagildi þótt konungur staðfesti hana. Um þetta er síðan fjallað í þessari athyglisverðu grein og rökin ekki sízt sótt í at- hugasemdir Jóns forseta sem birzt höfðu í Nýjum Félagsritum fyrr á öldinni, en þau eiga augsýnilega rætur í II kafla Ritgerðar um rík- isvald eftir Locke, Um ríki náttúr- unnar, þarsem segir: Svo mikið er víst að lög ríkisins geta ekki, fyrir neina þá helgun sem yfirlýstur vilji löggjafarvaldsins veitir þeim, náð til útlendings; þau tala ekki til hans og þótt þau töluðu til hans þá þyngdarstað nú um stundir og því ekki úr vegi að láta herhvötina fyrir 100 árum dynja á þeirri sam- tíð sem nú stendur ráðalítil and- spænis erlendri ásókn sem gæti borið okkur ofurliði, eyðilagt tungu okkar og þar með þann ís- lenzka arf sem er frelsi okkar og fjöregg. Jón forseti taldi tunguna einhverja mikilvægustu málsvörn okkar í sjálfstæðisbaráttunni. Án hennar byggi um sig í landinu önn- ur þjóð og ókunnug. Ástæðan til þess að greinin Um rétt íslenzkrar túngu var skrifuð og birt í 3ja árgangi Andvara 1876 var sú, að mikið hafði á skort að íslenzkan væri látin njóta réttar síns og því var þess óskað í álits- skjali alþingis 1863 til konungs að íslenzk tunga verði við höfð í öllum bréfaskiptum milli Íslendinga og stjórnarinnar. En afsvar hennar er í auglýsingu til alþingis 1865. En í 4. gr. stjórnarskrárinnar sem birt er í Andvara 1874 með rækilegum hugleiðingum og athugasemdum Jóns Sigurðssonar segir að „kon- úngur veitir öll þesskonar emb- ætti, sem hann hefir veitt híng- aðtil. Breytíngu má á þessu gjöra með lagaboði. Engan má skipa embættismann á Íslandi, nema hann hafi hin almennu réttindi innborinna manna, og þar á ofan hafi fært sönnur á, að hann hafi fullnægt því, sem fyrir er mælt í hinum gildandi ákvörðunum um kunnáttu í máli landsins.“ Þetta er að sjálfsögðu hið merk- asta ákvæði þótt lágt fari og segir mikla sögu. 5. Í fyrrnefndri ritgerð Um rétt Ís- lenzkrar túngu er bent á að hálf viðreisn sé fallvölt, „því þrátt fyrir það, að stjórnarbreytíngin 1874 hafi hreinsað svo mikið til, að synjunarátyllur þær, sem stjórnin þóttist hafa að bera fyrir sig í þessu máli, megi þykja fallnar gjörsamlega í stafi, hefir hún þó eigi einúngis látið sér lynda, að humma fram af sér umbætur þær, g réttur tungunnar Úr bókinni Ævisaga hugmynda. Hér til hliðar er hið fræga málverk eftir Gunnlaug Blöndal af þjóðfundinum 1851, sem hangir uppi í Al- þingishúsinu. Fulltrúa konungs, Trampe greifa, hafði mislíkað hve langt ís- lensku fulltrúarnir, undir forystu Jóns Sigurðssonar, vildu ganga í sjálfstæðisátt og sleit fundinum skyndi- lega. Atburðinum er lýst svo í fundargerð: Konúngsfulltrúi: … Til að baka landi þessu fleiri óþarfaútgjöld, en orðið er, finn eg alls ekki ástæðu, og mun eg því, samkvæmt þeim myndugleika, sem vor allra – mildasti kon- úngur hefur gefið mer til þess, og sem eg hef lagt fyrir fundinn, nú þegar enda fund þennan. Og lýsi eg þá yfir í nafni konúngs (J. kandíd, Sig- urðsson: Má eg biðja mer hljóðs, til að forsvara að- gjörðir nefndarinnarog- þíngsins? Forseti: Nei.), að fundinum er slitið. J. kandíd. Sigurðsson: þá mótmæli eg þessari aðferð. Konúngsfulltrúi (Um leið og hann og forseti gengu burt úr sætum sínum): Eg vona, að þíngmenn hafi heyrt, að eg hef slitið fund- inum í nafni konúngs. J. kandíd. Sigurðsson: Og eg mótmæli í nafni kon- úngs og þjóðarinnar þess- ari aðferð, og eg áskil þínginu rett til, að klaga til konúngs vors yfir lögleysu þeirri, sem her er höfð frammi. Þá risu upp þingmenn, og sögðu flestir í einu hljóði: Vér mótmælum allir! Söguleg slit þjóð- fundarins 1851

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.