Birtingur - 01.01.1960, Blaðsíða 31

gáfustarfsemi, trúir þeim fyrir stjórn
Tímaritsins í trausti á dómgreind þeirra,
þekkingu og heiðarleik og greiðir þeim góð
verkalaun. Það á kröfu á hendur þeim, að
þeir veiti því hlutlæga fræðslu um bók-
menntir og leggi á þær skynsamlegt mat,
en ekki öfugt.
II.
„Hækkaðu róminn — hugsunin er veil“.
Þegar Hannes hefur í stað þess að dæma
vestræna rithöfunda af verkum þeirra
sjálfra búið þá í snatri löstum hinna 14
fordæmdu, tekur hann að kyrja yfir þeim
dómadagsræðu á grundvelli hinnar upp-
diktuðu forsendu. Ég hef leitað að ljósri
meginhugsun í því máli, en það var jafn-
an eins og að reka stafinn sinn í þokuna.
Hér eru nokkrir efnisliðir:
1. Sósíölsku ríkin keppast við að leggja
grundvöll að nýrri menningu, og eru
áhrifasvæði hennar stöðugt að stækka.
2. Borgaraleg þjóðfélög fylkja liði til að
verja gamla menningu gegn áhrifum og
þróun, og er áhrifasvæði hennar stöðugt
að þrengjast.
3. Allur þorri vestrænna rithöfunda er
tengdur hinni borgaralegu menningu
sterkum böndum og fylkir liði með
borgurunum til að verja hana, þegar
framtíð hennar er í veði.
4. Ef um það verður að velja, að sósíal-
isminn vinni sigur yfir hinni borgara-
legu menningu eða vetnissprengjan
verði höfð á oddinum um alla framtíð
og henni beitt þegar allt um þrýtur, þá
munu vestrænir rithöfundar áreiðanlega
flestir velja sósíalismann.
5. Sem stétt eru rithöfundar yfirleitt í
mjög lausum tengslum við borgarastétt-
ina. Hið eina sem í rauninni bindur
vestræna rithöfunda við borgaralega
menningu er einstaklingshyggjan.
I 1. og 2. lið er talað eins og menning sé
flík sem menn kasti í glatkistuna fljótlega
eftir að skipt hefur verið um hagkerfi í
einhverju ríki, fái síðan aðra nýja af nál-
inni.
Svona einfalt er nú málið ekki.
Hið syngjandi tré menningarinnar á sér
djúpar rætur, og á því eru margar grein-
ar. Þótt breytt sé um þjóðfélagsform,
„ymur hið aldna tré“. Því vaxa nýir
sprotar, en ekki fellir það þegar öll hin
eldri blöð fyrir því, sum þeirra fellir það
aldrei: það stendur víst alls ekki til að
gera Beethoven brottrækan úr Moskvu.
Við höfum fyrir því orð Erenburgs í sama
hefti Tímaritsins og grein Hannesar birt-
ist í, að ýmsir nútímahöfundar hinna
kapítalísku Bandaríkja njóti mikilla vin-
sælda í Sovét og jafnvel hinn „úrkynjaði“
abstraktmálari Picasso hafi fengið sína
600.000 áhorfendur.
Ég hef ekki enn séð viðhlítandi skilgrein-
ingu þeirra hugtaka sem Hannes notar
eins og þau væru endanlega skýrð og aug-
Ijós hverju barni: borgaraleg menning,
sósíölsk menning (og hann varpar sannar-
lega ekki yfir þau nýju ljósi, heldur þvert
á móti: hylur þau sem rækilegast „hnatt-
þokum heilans“). Fullvíst er að menning-
arsvæðin, sem hann talar um eins og þau
væru skýrt aðgreindar skákir, eru hvergi
nærri eins hreinræktuð né afmörkuð og
hann lætur: margt í hinni „gömlu menn-
ingu“ mun lifa og blómgast sem aldrei
fyrr í samvirku þjóðfélagi, og margt í
hinni „nýju menningu“ á sér enga fram-
tíð (sumt af því er raunar eldra en erfða-
syndin og löngu dautt í borgaralegum
þjóðfélögum, sbr. byggingarlistina); milli
menningarsvæðanna eiga sér stað stöðug
víxláhrif: í fullvissu um að menningin
sé ein og ódeilanleg leitast allir góðir
menn við að magna þessi áhrif og örva
eftir föngum til framdráttar menningu
þjóðanna beggja megin tjalds. Sú við-
leitni er veigamesti þátturinn í andófi
þjóða gegn móðursýki kalda stríðsins, sem
mér sýnist Hannes Sigfússon hafa orðið
átakanlega að bráð.
Birtingur 29