Birtingur - 01.01.1960, Síða 33

talísku en kommúnísku þjóðfélagi;
að hún er alþjóðleg og eilíf, og að
það verður sífellt að bera hana fram
við a 11 a valdhafa . ..“ (bls. 14). —
Þessi endaliður ormsins minnir
hreint ekki svo lítið á oi’ð þjóðkunns
fræðimanns um leið og hann stóð
upp frá prófborði í náttúrufræði:
Það sakar kannski ekki að geta þess,
að bandormurinn andar með húðinni.
Eins og menn sjá er einstaklingshyggjan
ekki snúin úr neinum bláþráðum. Þó er
enn eftir að geta hins stórkostlegasta:
„þrátt fyrir allt“ — kröfu rithöfunda um
frelsi til að skrifa eins og þeim býr í
brjósti, samstöðu þeirra með borgurunum
við vörn gamallar menningar, ótta þeirra
við að mega ekki halda áfram að hugsa
eins og borgarar, áhuga þeirra á frelsi
til kúgunar og skáldskapar, afneitun
þeirra á kommúnisma og kapítalisma plús
samúð með þeim sem andstæðingar auð-
valdsskipulagsins beita hörðu, já þrátt
fyrir einstaklingshyggjuna eins og hún
leggur sig — „er ekki ástæða til að ör-
vænta um framtíð vestrænna bókmennta“,
því rithöfundarnir hafa eftir allt saman:
„ekki glæpzt á slagorðaflaumi hins vest-
ræna stjórnmálaáróðurs að neinu marki“
„þó að síbyljur áróðursins hafi“ (fimm
línum síðar) „gert flestum myrkt fyrir
augum um stund“ (bls. 16)
Til er saga af sænskum presti, sem útlist-
aði kvalir helvítis af þvílíkum sannfæring-
arkrafti, að sóknarbörnin titruðu af skelf-
ingu, unz hann sló botninn í ræðu sína með
þessari setningu: Men det lár vara lögn
det hela (en þetta kvað allt vera hauga-
lygi). Eins leggur Hannes líkn með raun.
Og mikil ósköp held ég mörgum vestræn-
um rithöfundi létti við hughreystingarorð
hans — einmitt þegar útlitið var hvað
svartast.
Hannes segir á einum stað, að aldrei hafi
„verið brýnna en nú að sérhver rithöf-
undur beiti áhrifum sínum og hæfileikum
til að greiða úr hugmyndaflækjum stjórn-
málamanna“. Það er vel mælt. En hver á
að greiða úr hugmyndaflækjum rithöf-
unda, sem ramviltir eru orðnir í gerninga-
þoku pólitísks áróðurs?
Ekki er mér fyllilega ljóst, hvort Hannes
á við einstaklingshyggju borgara eða rit-
höfunda í lið V. Sé átt við hina fyrri —
frelsi til að troða öðrum um tær — finnst
mér dálítið skrýtið að kalla hana menn-
ingarafsprengi. Sé átt við þá seinni —
það er að segja: kröfuna um andlegt
frelsi einstaklingsins, og þá fyrst og
frems frelsi rithöfunda til að skrifa eins
og þeim býr í brjósti — kemur hreint ekki
til mála, að hún úreldist með borgaralegri
menningu, því „krafan um andlegt frelsi
er sígild ... alþjóðleg og eilíf“ samkvæmt
lið X.
Lítum á hvað Hannes boðar í framhaldi
af lið V:
„Eftir því sem tækniþróuninni fleygir
fram og störf og menntun þegnanna verða
margbrotnari og sérhæfðari, verður æ
augljósari þörf samvirkra þjóðfélagshátta,
og sérgildi einstaklingsins minnkar að
sama skapi“.
Um þörf samvirkra þjóðfélagshátta er
óþarft að deila. Hitt kemur mér spánskt
fyrir sjónir, ef „sérgildi einstaklingsins
minnkar að sama skapi“ sem „störf og
menntun þegnanna verða margbrotnari
og sérhæfðari". Eftir því að dæma ætti
sérgildi manns, sem vinnur með skóflu
að skui-ðgrefti við hundraðasta mann, að
vera meira (væntanlega 100 sinnum
meira) en sérfróðs stjórnanda margbrot-
innar skurðgröfu sem skilar hundrað
manna starfi. Fer þá sérgildið til fjand-
ans um leið og hann kastar frá sér skófl-
unni og lærir tök á skurðgröfu, sem leysir
99 félaga hans frá erfiðu starfi?
Birtingur 31