Birtingur - 01.01.1961, Blaðsíða 83

í rússneskum bókmenntum. Þær voru þá
í andstöðu við hið ríkjandi skipulag, og
voru innlegg í þjóðmálabaráttuna, án
þess þó að vera ídeológískar útskýring-
ar. Nú er þetta breytt. Nú eru bókmennt-
ir í Sovétríkjunum, svo og allar aðrar
listir, orðnar apológískar, þ. e. þær hafa
það hlutverk að verja ríkisvaldið, ástand-
ið í ríkinu eins og það er, og flytja hug-
myndir þess- um framtíðina, óháð því,
hvaða hræringar eiga sér stað dags dag-
lega meðal lifandi manna í ríkinu. Þær
verða glansmyndir af óskadraumi. Líf
fólksins sjálfs gleymist. Þetta dýpi, sem
er staðíest milli bókmennta og veruleika,
styttist þó smám saman, eftir því sem
veruleikinn sjálfur færist í átt til óska-
draumsins, en í þá átt stefnir vissulega
efnahagsleg og þjóðfélagsleg þróun Sov-
étríkjanna hröðum skrefum. En ennþá og
enn um langan tíma verða bókmenntir
Sovétríkjanna fjarlægar mannlífinu, ídeo-
lógísk áróðursrit.
Það þarf næstum ofurmennska snilld til
þess að sameina í einu verki áróður og
sannmannlega, listræna fegurð. Þetta hef-
ur heldur farið í handaskolum hjá sovét-
listamönnum, og þessvegna er öll listsköp-
un þar svo lágkúruleg, sem dæmin sanna.
Ekki vegna þess, að listamenn séu þar í
nokkru hæfileikasnauðari en í öðrum
löndum. öðru nær! Aðeins vegna þess, að
annað fær ekki að sjá dagsins ljós en hin
opinbera akademíska list. Varla er sá
listamaður til í Sovét, að hann eigi ekki
skúffur og skápa fulla af verkum, sem
hann hefur samið fyrir sjálfan sig og
sýnir aðeins vinum sínum, sem hann ber
trúnað til. Það er stöðugt þrýstingur neð-
an frá á yfirvöldin, að þau leyfi lista-
mönnum að fást við list, og á síðustu
árum hefur orðið veruleg breyting í þá
átt. Enda þótt stefnan sé í grundvallaratr-
iðum sú sama (sbr. tilvitnun í Krússof
hér að framan) þá hafa nú listamenn
frjálsari hendur en áður. Fyrir 20. þingið
var Hemingway t. d. fordæmdur sem fyr-
irlitlegur borgaralegur úrkynj unarrithöf-
undur, nú eru bækur hans gefnar út í
stórum upplögum. Og í sumar verður opn-
uð sýning á franskri nútímamálaralist í
Moskvu! Lenín sagði í viðtali við Klöru
Zetkin: „Sérhver listamaður, hver sá sem
lítur á sig sem slíkan, hefur rétt til þess
að skapa frjálst, samkvæmt hugsjón sinni,
óháð öllu“. Hann bætti því svo við, að
við værum kommúnistar, og létum þvi
ekki neina glundroðaþróun viðgangast. En
algert sköpunarfrelsi fá listamenn í Sov-
étríkjunum aldrei, þeir verða að líta á
veruleikann með gleraugum flokksálykt-
ana. En þær ályktanir geta stundum flutt
harða gagnrýni á veruleikann, og á þann
hátt stækkar sá partur af veruleikanum,
sem listamönnum er leyfilegt að veita at-
hygli. En allir tjáningarmöguleikar lista-
manna sveiflast til eftir því, hvernig póli-
tík ríkisins gengur, innanlands og erlend-
is. Þessvegna er vandamál afvopnunar og
öruggs friðar eitt stærsta hagsmunamál
sovézkra listamanna.
Nokkrir athyglisverðir ungir listamenn
hafa komið fram í Sovét síðustu árin, t. d.
ljóðskáldið Éftúsenko, smásagnahöfundur-
urinn Kazakévits, Tsúkræ, höfundur
fyrstu andstalínsku og einna beztu kvik-
myndar frá stríðslokum og heitir „Heið-
ur himinn“, eða þá t. d. hattakonan í
Birtingur 81