Birtingur - 01.01.1961, Blaðsíða 18

Matisse og villidýranna hans, og ekki get-
ur fordómalaus áhorfandi varizt þeirri
hugsun, að Impressjónistarnir hafi meira
eða minna komið við sögu allan fyrsta
áratuginn, eins og Nína Kandinsky tekur
raunar skýrt og skilmerkilega fram í ævi-
ágripinu. Ég segi þetta ekki Kandinsky
til hnjóðs. Ég segi þetta til að benda á,
að hann var alveg óvenjulega fljótur að
koma auga á góðmálminn í haugunum af
skarni og grjóti, sem hlóðust upp á þess-
um árum. Á hitt ber þó einkum að líta
þegar við leggjum dóm á æskumyndirnar,
að höfundur þeirra var alveg nýsloppinn
út úr skólanum hjá Stúck þegar hann
gæddi þær lífi og gerði þær að fyrstu
áþreifanlegu gögnunum um öflugan mátt
og sjálfstæðan vilja.
Það mun hafa verið um 1908 að örla tók
á breytingunum í list Kandinskys, sem
áttu eftir að valda svo miklu um framþró-
un listarinnar — ekki bara málaralistar-
innar einnar, heldur og ýmissa annarra
greina hennar. Tveim árum síðar hafði
málarinn stigið skrefið til fulls. Hann
hafði málað fyrstu hreinræktuðu abstrakt-
myndirnar í veröldinni. Ég segi hrein-
ræktuðu, af því að bent hefur verið á,
að landi hans Larionov hafi orðið fyrstur
til að kveðja heim náttúrulíkingarinnar
með nokkrum málverkum í svonefndum
geislastíl árið 1909. Larionov var hins
vegar enganveginn jafnmikil alvara með
þessum tilraunum sínum og Kandinsky til
að mynda, enda gafst hann upp á þeim
eftir nokkur ár og fór að mála leiktjöld
og skreytingamyndir fyrir keisaraballett-
inn rússneska. Annars er tómt mál að
stæla um það sýknt og heilagt, hvaða
16 Birtingur
listamaður hafi orðið fyrstur til að stíga
örlagaskrefið. Málverkið hafði verið að
mjakast í þessa áttina um áratugi. Það
sjáum við greinilega, ef við lítum til
baka yfir víðerni listasögunnar. Impress-
jónistarnir og síðar Fóvistarnir höfðu
hreinsað litina og fengið þeim stórum veg-
legra hlutverk en þeir höfðu haft, að
minnsta kosti um nokkurt skeið. Cézanne
sannaði á áhrifamikinn hátt, að formið
þurfti ekki að deyja drottni sínum, þótt
það hafnaði náttúrulínunum í æ ríkara
mæli. Og Kúbistarnir fetuðu dyggilega í
fótspor hans. Fyrstu abstraktmyndir Kan-
dinskys voru yfirmáta rómantískar. Mér
sýnast þær alltaf blossandi rauðar þegar
ég virði þær fyrir mér í svörtum og hvít-
um listaverkabókum. Það lifir í þeim
meira en lítið af kvíðanum og angistinni,
sem ávallt fylgir leitinni að hinu ókunna.
Hugmyndaflugið er frjótt, leikandi — en
stundum angurvært. Hinsvegar s'kortir
þær festuna, sem síðar varð óyggjandi
einkenni á verkum þessa prýðilega lista-
manns.
Ég sagði í upphafi, að Kandinsky hefði
fengizt þónokkuð við ritstörf. Það er sann-
arlega ekki ofmælt. Hann ritaði þrjár
bækur, sem hafa að geyma kenningar hans
og rannsóknir í fagurfræðilegum efnum.
Sú fyrsta þeirra: Um hið andlega í
listinni kom út árið 1911. í henni
gerir Kandinsky grein fyrir afstöðu sinni
til litanna. Hann talar um uppruna þeirra,
eðli og áhrif á okkur mennina. Hann
víkur að því aftur og aftur, að tónlistin
sem hreint og ómengað tjáningarmeðal
andans hafi vísað honum veginn til fyrir-
heitna landsins. Næsta bók er hvortveggja