Vera - 01.10.1989, Blaðsíða 25

ANDLEGA HEILBRIGÐ
KONA
í AUGUM SÁLFRÆÐINGA
Á undanförnum
árum hefur aukist
mjög umrœöa um
kvenfrelsisbaráttu
og áhrif feminisma
á ýmsar frœði-
greinar og starfsaö-
feröir. Gagnrýni
feminista hefur haft
veruleg áhrif á alla
þœtti sálfrœöi;
rannsóknir, kenn-
ingar og meðferð.
Til dœmis hefur
þróast sálfrœöileg
meðferö fyrir konur
út frá feminiskri
hugmyndafrϚi.
Mikil áhersla er
lögð á mikilvœgi
manneskjunnar sem
meðferðina stundar;
mikilvœgi viöhorfa
hennar, gildismats
og skoöana á
framgang meðferð-
arinnar og árangur.
Kvennahreyfingar hafa gagnrýnt sál-
fræðilega meðferð af ýmsu tagi fyrir
að viðhalda kynferðislegu misrétti.
Þessi gagnrýni hefur haft heilmikil
áhrif. Þó er ég ekki viss um að allir
sem stunda meðferð eða leita sér
meðferðar geri sér grein fyrir sam-
bandinu sem er á milli jafnréttisbar-
áttu og þess hvernig meðferð er
stunduð. Ég hef ekki orðið vör við
umfjöllun um þessi málefni hér á
landi og mig langar að reyna að vekja
slfka umræðu.
Gagnrýni feminista hófst um 1970 og
beindist að þvf hve mjög viðhorf,
skoðanir og vinnubröðg sérfræðing-
anna einkenndust af kynjamisrétti.
Einnig gagnrýndu feministar til dæm-
is að persónuleikakenningar sem lágu
til grundvallar meðferð væru kenn-
ingar um karla en ekki konur.
Árið 1972 kom fyrst út bókin ,,Wom-
en and Madness" eftir Phyllis Chesl-
er, sem er sálfræðingur og feministi.
í bókinni spurði hún margra mjög
áleitinna spurninga um þær konur
sem höfðu leitað sér aðstoðar vegna
andlegrar vanlíðunar og um þjón-
ustuna sem þær fengu. Þá eins og nú
voru konur í meirihluta þeirra sem
leituðu slíkrar aðstoðar. Þeir sem
meðferðina stunduðu, sálfræðingar,
geðlæknar og aðrir, höfðu fyrst og
fremst verið karlar, og Chesler gagn-
rýndi þá fyrir að vinna gegn hags-
munum kvennanna. Viðhalda van-
líðan þeirra og auka hana fremur en
uppræta. Þeir hefðu önnur og óhag-
stæðari viðmið um heilbrigði fyrir
konur heldur en karla. Hún ásakaði þá
sem stunda meðferð fyrir að undir-
strika hjá konunum kvenímynd sem
einkennist meðal annars af valdaleysi,
einfeldni, ótta, sjálfsásökunum og tor-
tryggni í garð annarra kvenna.
Hvernig er andlega heilbrigö
kona?
Já, það skiptir máli hvernig við álít-
um að andlega heilbrigð kona sé, því
andlegt heilbrigði er alltaf haft að
markmiði. Við skulum skoða þekkta
rannsókn til að átta okkur betur á því
hvað Phyllis Chesler var að gagnrýna.
Inge K. Broverman og fleiri (1970)
rannsökuðu skoðanir fólks sem
stundaði meðferð á því hvernig heil-
brigður einstaklingur væri. Þau
sendu spurningalista til 79 einstak-
linga (33 kvenna og 46 karla) sem
stunduðu meðferð og báðu þá um að
lýsa heilbrigðri, þroskaðri og félags-
lega hæfri manneskju. Beðið var um
lýsingu á fullorðnum einstaklingi án
þess að kynferði væri tilgreint, og
einnig var beðið um sérstakar lýsing-
ar bæði á karli og konu.
Niðurstöður voru á þá leið að lýsing-
unni á ókyngreindu manneskjunni
svipaði verulega til lýsingarinnar á
karlinum, en lýsing á heilbrigðri,
þroskaðri og félagslega hæfri konu
var töluvert frábrugðin hinum. Lýs-
ingin á konunum var á þá leið að þær
væru undirgefnari en karlar, ósjálf-
stæðari, hefðu minni ævintýralöngun
og auðveldara væri að hafa áhrif á
þær. Einnig hefðu þær minni árásar-
hneigð, minni samkeppnisanda, yrðu
fyrir meiri áhrifum af minniháttar
kreppum í lífi sínu en karlar, auðveld-
ara væri að særa tilfinningar J^eirra,
þær væru tilfinningasamari, upp-
teknari af útliti og framkomu og
sýndu minni hlutlægni.
Niðurstöður Broverman rannsókn-
arinnar staðfestu með þessum hætti
að ekki gilti sama viðmið um andlegt
heilbrigði fyrir konur og karla. í
stuttu máli fannst svarendum andlega
heilbrigðar konur í rauninni ekki eins
heilbrigðar og heilbrigðir karlar. Bov-
erman og félagar ályktuðu þess vegna
að þeir sem stunda meðferð hjálpi til
við að viðhalda mismunandi og
stöðluðum ímyndum af konum og
körlum, og með því er verið að við-
halda kynferðislegu misrétti og ef til
vill andlegu óheilbrigði.
f baráttu sinni fyrir réttindum
kvenna og betri sálfræðilegri meðferð
hafna feministar því að karlímyndin
eigi að vera viðmið fyrir heilbrigða
einstaklinga af báðum kynjum.
Feministar halda því fram að best sé
að ímyndir, bæði konu og karls, feli
í sér þá bestu persónuþætti sem tengst
hafa hvorri ímyndinni um sig. Sem
dæmi má nefna að samkvæmt þeim
hugmyndum myndi í meðferð vera
unnið að því að konur geti tjáð bæði
blíðar tilfinningar og reiði og ákveðni.
En staðalmynd af konu hefur ekki
alltaf gert ráð fyrir að eðlilegt væri að
hún væri reið eða ákveðin og enn
síður að hún léti slfkar tilfinningar í
ljós. Því er ekki líklegt að sá sem
stundar meðferð út frá óheilbrigðum
stöðluðum ímyndum af konum stuðli
að því í meðferð að þær nái að átta
sig á „ókvenlegum" tilfinningum og
láta þær í ljós. En flestum þykir
vonandi ekki lengur óheilbrigt að
konur verið reiðar.
Susan Sturdivant (1980) bendir á að
feminisminn felur í sér kröfu um
frelsi til handa konum. Frelsi til að
bera ábyrgð á öllum mikilvægum
þáttum lífs síns, svo sem tilfinningum,
vitsmunalífi, fjárhag og kynlífi. Þá
þurfa konur sjálfar að fá að skilgreina
kvenímyndina, í staðinn fyrir að
gangast undir skilgreiningu karla á
konum. Þetta þýðir einnig að konur
verða að skilgreina sjálfar sig sem
sjálfstæða einstaklinga, óháð tengsl-
25