Vera - 01.10.1989, Blaðsíða 12

því að blanda saman raunhæfri og
óraunhæfri sektarkennd. Uppskeran
er oft á tíðum erfið og óráðþægin
börn. Það er staðreynd að margt fólk
með góða menntun á börn sem eru
agalaus, árásargjörn, eiga erfitt með
að virða boð og bönn og samskipti
þeirra við fullorðna og önnur börn
einkennast af því að þau eru óörugg
og rótlaus. Það er bara gjarnan
staðreynd að þessum börnum hafa
ekki verið búin nógu góð skilyrði þó
að það hafi verið hægt. Foreldrarnir
reyna að leiða þessa ágalla hjá sér eða
kenna öðrum um hvernig ástatt er t.d.
slæmri dagvistun, ástandi í þjóð-
félaginu o.s.frv. Það er að mínu mati
of algengt að konur kenni öðrum um
frekar en að takast á við sína sektar-
kennd á raunhæfan og alvarlegan
hátt. En slíkt getur verið kvíðavekj-
andi og manneskjan vill gjarnan
komast hjá því að skynja kvíða.
Hvað áttu við?
Ég á bara við — ef við tölum um
konur sérstaklega — að margar vel-
menntaðar konur á framabraut eru
með sektarkennd en þær líta oft á tíð-
um alls ekki þannig á málin að þær
standi sig ekki nógu vel. Þær segja
ekki við sjálfar sig: „Þessi sektar-
kennd mín er ekki af neinum tauga-
veiklunartoga spunnin heldur á hún
við rök að styðjast. Ég gef börnunum
ekki nógu mikinn tíma, ég tek allt
mögulegt annað fram yfir þau, ég býð
þeim upp á aðstæður, heima og heim-
an, sem ég ætti ekki að gera og ég veit
það“.
En er þetta ekki raunveruleg
sektarkennd sem karlar ekki
siður en konur œttu aö hata?
Jú. En fyrst þú minnist á karlmenn þá
er málið bara það, að alitof fáir
karlmenn hafa raunverulegan áhuga
og vilja til að taka á þessum málum
af einhverri alvöru og innlifun. Þeir
eru einfaldlega ekkert uppteknir af
þessum hlutum og finnst að þeir eigi
bara að ganga svo að segja af sjálfu
sér. Þetta hefur að vísu aðeins breyst
en engan veginn nógu mikið.
Aöstœöur fólks hljóta lika aö
hafa sitt aö segja?
Ég skal vera fyrsta manneskjan til að
segja að smábarnaforeldrar á íslandi
í dag lifa við alveg gífurlega erfið
skilyrði og það er mjög mikil synd
hvað það er lagt mikið á fólk með lítil
börn, svo ég tali nú ekki um börnin
sjálf. Þeir sem stjórna þessum málum,
stjórnmálamenn og aðrir, hafa aldrei
skilið að þessir hlutir skipta raun-
verulegu máli— að þarna liggja raun-
veruleg lífsgæði. En mér finnst hins
vegar gleymast einum of mikið að það
er Iíka eitthvað hægt að fara ofan í
þessar aðstæður. Það má hreinlega
spyrja hvort allir foreldrar hugsi nógu
vel um börn sín — standi sig nógu vel
í foreldrahlutverkinu. Að mínu mati
er það í mörgum tilfellum þannig að
þeir gera það ekki. Það er allt of mikið
lagt á börnin sem þarf ekkert að
leggja á þau.
Heldur þú aö konur séu meira
þjakaöar af sektarkennd en
karlar eöa skilgreina þœr hana
hreinlega á annan máta en þeir?
Ég held að konur og karlar geti skynj-
að sektarkennd á svipaðan hátt en
sektarkenndin verður til af mismun-
andi ástæðum hjá kynjunum. Sektar-
kennd kvenna verður gjarnan til í
tengslum við tilfinningalega ábyrgð
og tilfinningatengsl. Þær eiga erfitt
með að koma heim og saman nú-
tímalífi með nýjum kröfum og oft
mörgum og sundurtættum hlutverk-
um. Þá eiga þær erfitt með að mæta
innri kröfu um að þær eigi að uppfylla
tilfinningatengslin fyrir sjálfar sig og
aðra. Sektarkennd karlmanna verður
fremur til vegna þess að þeim finnst
þeir ekki standa sig sem fyrirvinnur
og fjárhaldsmenn heimilisins. Þeir
geta verið þjakaðir af sektarkennd yfir
að standa sig ekki nógu vel — hafa
ekki nægan status — og hafa orðið
undir í samkeppninni. Oft eru það
meira ytri hlutir sem valda sektar-
kennd hjá karlmönnum meðan það
eru óljós innri átök sem valda henni
hjá konum. Konur tala hins vegar
meira um sektarkennd en karlar. Það
er því miður með sektarkenndina,
eins og svo margt annað sem snertir
konur, þær tala mikið um hana en
framkvæma minna í sambandi við
hana. Sektarkennd og undirgefni eru
í öfugu hlutfalli hvor við aðra. Því
minna sjálfstraust þeim mun meiri
sektarkennd. Þegar maður trúir ekki
nóg á sjálfan sig kemur oft þörfin fyrir
að fá staðfestingu annarra á eigin
ágæti. Neikvæðar hliðar sektarkennd-
ar geta svo líka verið þær að til verða
píslarvottar. Píslarvætti leiðir til
stöðnunar og það er því miður hlut-
skipti margra kvenna.
Er sektarkenndin kynfylgja
kvenna eöa er hún seinni tíma
fyrirbœrl og þá e.t.v. tllkomin
meö aukinni atvinnuþátttöku
kvenna?
Sektarkennd er fyrst og fremst afleið-
ing uppeldis. Hún erfist frá kynslóð
til kynslóðar. Við fengum hana frá
okkar foreldrum og þau frá sínum
o.s.frv. Að sjálfsögðu verða birting-
arform sektarkenndar mismunandi á
mismunandi tímum, þau eru m.a. háð
ytri lífsskilyrðum. En sektarkenndin
kemur með í veganestinu frá for-
eldrunum.
En má ekki líka segja aö sam-
viskubit eöa sektarkennd beri
vott um aö til staöar sé sterk
„Það má kannski
segja að margir
foreldrar og þá ekki
sísf konur -
gjarnan vel mennt-
aðar -séu
meistarar í því að
blanda saman
raunhœfri og
óraunhœfri sektar-
kennd. Uppskeran
er oft á tíðum erfið
og óráðþœgin
börn.“
samviska og rík ábyrgðarfilfinn-
ing, aö þessar tilfinningar séu
vitnisburöur um jákvœöa eðlis-
eiginleika?
Nei það er misskilningur að halda að
sterk sektarkennd sé tákn fyrir mikið
siðgæði og ríka ábyrgðartilfinningu.
Sterk sektarkennd kemur oftast af
miklum innri kvíða t.d. um að vera
ekki nógu góður, standa sig ekki nógu
vel, vera lítils virði eða af óeðlilegri
þörf fyrir að þóknast öðrum. Sektar-
kennd kemur oft til af því að við ótt-
umst hegningu ef við hegðum okkur
ekki einsog við höldum að til sé
ætlast. Ef við uppfyllum ekki vænt-
ingar annarra. „Ætlarðu ekki að
borða matinn þinn, annars verður
mamma leið“. „Getur þú aldrei hagað
þér almennilega svo ég losni við að
skamma þig“. „Nú ert þú einu sinni
enn búin að koma litla bróður til að
gráta, þú sem ert orðin svo stór“. Allt
eru þetta dæmigerðar setningar sem
ala á sektarkennd hjá börnum þó svo
að hún komi fyrst fram seinna þ.e. á
fullorðinsárum. Það er hins vegar já-
kvæður eiginleiki að hafa rétt-
lætiskennd og geta gagnrýnt og
endurmetið eigin framkomu og
gerðir.
Ekki ertu aö segja meö þessu aö
þaö megi ekki ávíta börn?
Nei. Það er nauðsynlegt í uppeldi að
setja hegðun ákveðnar skorður. Það
er hins vegar spurning hvernig það er
gert. Hið óheppilega er ef ögun,
ávítur og markasetning gerist með
þeim undirtón að maður sé slæmur,
lítils virði, tillitslaus og eigingjarn.
Heldur þú aö í uppeldinu sé aliö
meira á sektarkennd hjá stelpum
en strákum?
Já, konur eru svo sannarlega aldar
upp til að skynja sektarkennd, bæði
sem börn og seinna meir í lífinu.
Kvíði, þunglyndi og ýmis önnur sál-
ræn einkenni kvenna verða oft til
vegna þess að konur bregðast við að-
stæðum með sektarkennd. Það gildir
almennt um uppeldi barna, drengja
sem stúlkna, að kröfurnar sem gerð-
ar eru til þeirra ganga út á að þau séu
ekki of erfið, ekki of óþekk, ekki of
truflandi og árásargjörn. Stúlkur eiga
hins vegar að vera sérstaklega ljúfar
og blíðar og það eru gerðar meiri
félagslegar kröfur til stúlkna í uppeldi
en drengja. Oft fá þær hins vegar
mjög óskýr boð um hvað þær mega
og mega ekki. Gagnrýni sem þær fá
— gjarnan frá mæðrum sínum — er
óbein og óskýr. Barn sem fær skýr
boð frá foreldrum efast ekki um gildi
sitt í samanburði við aðra. Konur
stjórna aftur á móti gjarnan með svip-
brigðum og líkamstjáningu sem aðrir
eiga að skilja. Þær gefa oft vanþóknun
til kynna með svipbrigðum, óbeinum
andvörpum og raddbeitingu. Hrós og
12